Toungphila khuasatnak le Toungphila Baptist Church Thuanthu Tawi
Rev. Dr. CJ Hrang Hmung
Toungphila khua umnak hmun.
Kawlram hi
ramkulh pasarih le ramṭhen
pasarih ah ṭhen in
umkhawmmi a si. Kalaymyo khua hi Kawlram
nitlaknak saklam ih a ummi Sagaing ramkulh sungah a umih Kawlram khuapi Yangon
ihsin peng 626 hlatnak hmun ah a um.
Kalaymyo khua hi uk awknak ol deuh dingin 2010 kum ihsin veng
( ) ah ṭhen
a si. Toungphila hi cuih veng ṭhen
( ) lakin pakhat a siih Kalaymyo
nitlaknak saklam ah a um. Toungphila khua tiah a hramthok ih dinmi ngaingai cu
atu ih Toungphila le Taungzalat zate hi a si khua pakhat a rak si dah. Acozah
lamin Toungphila le Taungzalat tiah a rak ṭhen
ruangah a dangdang vekin a lang. Cucu Acozah lamih ṭhen
daan a siih Toungphila thuhla a theifiangtu pawlcun Toungphila tiah kawh thotho
a rak si. Ziangahtile Toungphila timi hi Kalaymyo sungah khuasat hmaisabik asi
ruangah. Cun Toungphila Baptist Biakinnpi hi Toungphila khua a laifang biknak
hmun hrawngah a um.
Toungphila khua le Toungphila Baptist Kawhhran hi 1914 kum
December 24 ni ih dinsuahmi a si. A dinsuahtu innsang 8 le mipum 14 te an si.
Toungphila Baptist Kawhhran le Toungphila khua dinsuahnak thuanthu hi ṭhentheih
loin pehzomawknak a nei. Ziangahtile hi khua le Kawhhran hi Pathian thu an
nunnak in an zum ih an pom ruangih dawinak a tongmi pawlin mitthli thawn an
dinmi khua le Kawhhran a si ruangah a si. Cuticun mi ih dawinak ruangih dinsuah
le khuasat. khua tomi a si ko nan Toungphila khua le Toungphila Baptist
Kawhhran in duhnungza dunglam thuanthu mawizet a nei a si. Cuih thuanthu
mawizet cu Pathian thu ruangih dinsuahmi khua timi pangpar mawite a si.
Toungphila ah a thleng hmaisa pawl.
Toungphila khua
hi Falam peng Parte khua ih ummi Pu Hlei Hmung le a sungkhat pawlin Falam peng
ih zumtu hmaisabik Rev. Thang Tsin ih hohatnak in satmi khua a si. Toungphila
khua thuhla sim le rel tikah Pu Hlei Hmung thu hi malte tal sim le rel ding a ṭul
ringring. Pu Hlei Hmung in khuahlan pupa biaknak le daan pawl a tansan ih
Khristian a cang tikah an umnak Parte khua ah um ding an siang nawn lo. Cutikah
Pu Hlei Hmung cu sungkhat innsang 8 thawn hmunrawn lam pan in an feh. Culai ah
Laimi pawl ih ruah daan ah hmunrawn ih um cu Kawlnat (Malaria) ngahnak a si an
ti ih um dingah an duh hrimhrim lo. Asinain Pu Hlei Hmung te pawl cu mi in an
um duh lo khal le um a qul thlang. Cutin Toungphila hmun ah khuasat in an um
tikah biaknak khal cu dincih a si. Curuangah Toungphila khuasat thuanthu le
Toungphila Baptist Church thuanthu hi ṭhentheih
loin pehzomnak a nei.
Pu Hlei Hmung hi
cangan le casiar a thiam ruangah anmah lakah hotu ṭuanvo
a lak theinak a si. Curuangah Toungphila khuasatnak ding thuhla tawlrel dingin
Rev. Thang Tsin thawn Falam ah siseh, Mawlaik ah siseh an feh tlang, an tlawng
tlang ringring qheu. Cuticun Toungphila khua dinsuah a si tikah Pu Hlei Hmung
cu a hmaisabik Toungphila khuabawi a rak ṭuan.
Fimthiamnak lam khalah tha a pe zettu a si. A tefa pawl hmundang khuadang ah
tlawngkai ṭul loin
khuasung ih kai theinak dingah a tawlrel ih atu No. (2), BEHS, Tahan, Kalay
tlawnginnpi umnak hmun hi Pu Hlei Hmung in ahlu ah a pekmi a si. Toungphila ih
a ummi pawl fimthiamnak an ṭhanso
theinak dingah duhsaknak tumpi a neihzia kan hmu thei. Khuasung ṭhansonak
ding hrang khalah a phunphun in a tawlrel ih hna khal tampi a rak ṭuan
dahtu a si. A khuabawi hnaṭuan
hi acozah khalih theihpimi a si. Biaknak lam khalah amah tawkzawn in taima mi a
siih Kawhhran upa reipi a ṭuan. 1955 kum ah Kalay Valley Baptist Association
(KVBA) dinsuah a si. KVBA dintu kawhhran (5) pawl cu Toungphila, Kalaymyo,
Siyin-Thingunau, Pyinkhonegyi, Varpi tla an si. Hi tik lai ah Toungphila ihsin
Pu Hlei Hmung khal tawlreltu pakhat ah a telve. 1955-56 Formation Committee
sungah a naupa Saya Ir Lian (Toungphila Pastor a ṭuan
dahtu a si ih KVBA din hlan deuh ah in thihsan), Saya Kip Voom, Pu Hrang Thuan
(U Tha Gaung) le Pu Lian Dim te thawn EC sungtel ah a tel ve (KVBA Golden
Jubilee Souvenir, 2005, pp. 14, 17). Pu Hlei Hmung hi 1956 kum June 9 ni ah
leitlun nunnak cemin a biakmi Pathian hnenah a tlungsal. Fapa 7 le fanu 7 a
neiih pitling tiang a damtu cu fapa 1 le fanu 1 lawng an si. Atu ahcun an
zate’n in liamsan thluh zo.
Pu Hlei Hmung
thawn Toungphila khua an kai tikih a teltu khuakai hmaisa pawl cu a tanglam
bangin an si.
Hmin Nupi hmin Ratnak khua
1. Pu Hlei Hmung Pi Siah Tlung Parte
2. Pu Za Lian Pi Tlung Nuam Lumbang
3. Pu Nei Thuan Pi Nuam Ṭial Parte
4. Pu Cong Bil Pi Zun Hngel Parte
5. Pu Thuan Hngel Pi Doi Tlung Parte
6. Pu Nei Hnun Pi Con Zaai Parte
7. Pu Nei Al Pi Nei Hlei Parte
8. Pu Thang Bawi Pi Cum Leh Parte
A tlunih kan
tarlangmi pawl hnu ah ṭum
3 tiang an ra vai bet. Cuih hnu ahcun Laitlang hmun tinkim ihsin Toungphila
hmun le ram ah hmunkhuar in nuntu khuasaknak ding hawlin mi tampi an bet vivo.
Hmuntin ramtin ihsin caan dangdang ah an ra thleng ruangah hminsin theih a si
nawn lo.
1914 kum
Khristmas suahni lomnak puai cu ei le in lamah thupizetin an tuah thei lo.
Thinghnah bukte thlam zar hnuaiah Rev. Thang Tsin ih hohatnak thawn thinpemza
zetin thlacamnak thawn an hmang thok dah a si. 1915 kum Khristmas puai cu
Toungphila le Tahan um miphun rawi an komkhawm aw ih suahni lomnak puai an
tuah. Kalaymyo Myo-uk bawi a quantu Karen pa (amah hi Khristian a siih a hmin
cu kan thei ngah deuh lo) in ei le in hrang a zatein quanvo a lakih nuamzet in
an hmangtlang thei a si. Toungphila khuasat hnu a kumthumnak, 1916 kum lawngah
Khristmas puai cu anmah te in an tuah thok thei lai a si.
Ziangruangah Toungphila timi Hmin an sak?
Toungphila khua
an sat thokpek laiah cun khua hmin ah “Toungphila” tiin kawh a si hrih lo.
Khuasattu pawl in “Vingpui” tiah hmin an bun lawk a si. Vingpui tiih an kawhnak san cu hitin a si:
Culai ah Kalaymyo-Natchaung zin ah le siizung kiang ah kahsam (ving) dawlmi a
um ih siizung kiang ta cu Bualkhua mi Phadei ih ho in dawldahmi a si. Cumi ving
cu khuasattu pawlin an hminsin bikmi a si ruangah “Vingpui” a umnak hmun
Kawlrawn ih khua tiin “Vingpui” tiah hmin an sak cih dah.
Asinain kiang le
kap ih a ummi Kawl pawl cun Laitlang Lumbang khua ihsin a sukmi pawlih khuasat
a si tiah an thei deuh bik. Ziangruangah tile kan simzo vekin khuasat dingih a
hotubik cu Rev. Thang Tsin a siih amah hi Lumbang khua mi a si. Curuangah
hmindang an sak cuang lo ih Lumbang khua tiin an rak ko dah. Atu tiang Kawl
mihlun hrekkhat cun “Toungphila” ti loin “Lumbang khua” tiin an ko hrih a si.
Asile
ziangruangah “Toungphila” khua tiah kawh a si pei? Khuasattu pawl ih hminsakmi
“Vingpui” tiih kawh ding hi Acozah lam hrangah Kawl awsuah in kawh le ngan ding
hi a harsa deuh a si hmang. “Lumbang” khua tiih kawh cih ding khal hi Lumbang
khua ihsin ra suk hlir an si fawn lo, mi tamsawn cu Parte khua ihsin a ra mi an
si fawn. A tawlrelsaktu Rev. Thang Tsin le a naupa Pu Za Lian lawng hi Lumbang
mi an si. Curuangah Lumbang khua tiin acozah hnenah hnget ter ding khal hi a
dik fawn lo tiah an rak ruat deuh a si hmang. Culai ahcun Toungphila tlang
kiimvel ahhin khuadang ziang hman a rak um hrih lo (Toungphila tlang timi cu
atu Toungphila khua kiang hmunrawn laifang ih um a pheizawng ih ummi tlang khi
a si). Atu Toungphila khua lawng hi Toungphila tlang thawn a naih bik ih ummi
khua a si ruangah miphun le hnam hmin tla pu ter loin khua le ram umzia thawn
thlun aw in “TOUNGPHILA” tiah kawh siseh tiah culai ih Kalaymyo Khua uktubawi (Taih Thukyi) a quantu U Bo Htaik in hmin a sak.
Cuticun Khuasattu pawl khalin an lungkim ve ih cuih hmin cu an lak thokih
tuihsun ni tiang Toungphila tiah kawh a si. Miphun le hnam hmin pu hnakin khua
le ram lam hoi ih hminsak hi a qha deuh tiah khuasattu pawlih thinlung sung ah
a um deuhmi a si.
Biakinn saknak thuanthu
Toungphila khua
an sat ih an umtlang hnu kum tawkfang tiang cu Biakinn neithei hrih loin an um.
Curuangah Pu Hlei Hmung inn ahcun Pathian biakkhawmnak an nei tlang qheu.
Pathian ih
lamhruainak ruangah 1918 kum ahcun American Baptist Mission (ABM) Board in
Lairawn (Mi tampi in Kawlrawn tiah an ko ṭheu.
Cangantu cun Laimi pawl ih umnak Lairam cu Laitlang tiah kawh a si bangin Kalay
hmunrawn ah Laimi tampi kan um ruangah Lairawn tiah a hmannak a si) hrang
dingah tlawng kan phuansak ve pei tiah ruahnak an neiih a hmun dingah
Toungphila an hril. Himi ABM tlawng cu leitlun lam fim zirnak tlawng lawng si
loin Toungphila khua sungih a ummi pawl Pathian biakkhawmnak Biakinn ah khal an
hmang cih. 1953 kum ah Japan raal a suak ih ABM tlawng khal a cawlta cih dah a
si. Japan raal sungah mi tam nawn cu Toungphila ah um ngam loin Laitlang lam ah
raal relh ah an tlan thluh. Raalpi ṭheh
hnu 1946 kum lam ahcun an ra kir sal. Asinain ABM tlawng cu on sal thei nawn
loin a cawl cih dah ih biakinn khal an nei nawn lo.
Japan raalpi sungih
Laitlang lam ah ral relh in a tlantu pawl cu 1946 kum lam ahcun Toungphila ah
an ra kir sal phah rero nan Biakinn an sak tlang thei hrih cuang lo. 1947 kum
thok lawng ihsin Biakinn sak hram an thok thei ih U Hrang Sum ih innhmun hlun
ah dii-innte an sak thei thok a si. Culai ahcun sungtel innkhi (15) hrawng an
si.
1949 kum ahcun
Pathian ih lamhruainak thawngin atu Biakinnpi umnak kulh sung ahhin an qhawn aw
ih diikhuhmi biakinn tharte an sak theiih 1949 kum April thla sungah an saka ṭheh.
April 15, Bawipa ni hi an biakinn thar on ni a siih Lumbang ihsin an Pastor
Rev. Za Duh in biakinn onnak a tuah sak (Rev. Za Duh hi Rev. Thang Tsin naupa
Pu Ci Lian ih fapa a si). Cumi ni thotho ahcun
Toungphila ih kan pa pakhat a si ve mi Rev. Kip Voom le Pi Tling Fawm
teih kutsihnak khal an nei cih. Cumi biakinn an sak lai ah Kawhhran sungtel
innkhi 20 hrawng an rak si.
A vei (4) nak
biakinn an sakmi cu atu biakinnpi hmun thotho ahhin a siih 1951 kum ihsin an
sak thok. Dii-inn si nawn loin rangva khuh mi inn an sak tlang thei ih
khawnglawng inn thawn san a man deuhmi biakinn an sak thei a si. 1952 kum ah an qhehsuak
theiih cuih biakinn an sak lai ahcun sungtel innkhi (30) lenglo an karzai ve
thlang. 1959 kum Februry 15 ni ah Tahan Baptist Church ih inn a tlei dingmi mihlun
pawl cu cuih biakinn sak lai ahcun Toungphila kawhhran sungtel an si tlang
hrih. Cuticun Toungphila Baptist Kawhhran sungah Falam mi le Tahan lam um Tedim
unau pawl cu hmunkhat ah Pathian biakkhawm in an um tlang.
1959 kum February
15 ni ah Toungphila Baptist Kawhhran sungih um Tedim unau pawl cu hmanmi qong
bang aw lo ruangah le an ratnak a hlat deuh phah thawn, sungtel innkhi khal a
tam phah thawn inn an tlei ih Tahan Baptist Church an din. Himi inntleinak thu
ah rem awlo le huat awnak ruangih tlei an si lo. Kawhhran lungkimpinak in
Toungphila Biakinn ah zingkhawm an qheh
hnu ah Pastor Rev. Kip Voom le hruaitu upa pawl le a khawmtu zate in Toungphila
biakinn ihsin atu Tahan Baptist Church tiang duhdawtzet le rem awzet in ke
thawn an feh tlangih biakinn onnak ah an va feh. Culai ah Toungphila Baptist
Church in a hmin in Ks. 300/- cu inntleinak hrangah an rak ken dah (Culai ah
atu ih Tahan Baptist Church compound hi Ks. 200/- hrawng a man a si tiah an sim
dah). Kawhhran pahnih dinsuahnak thu ahcun qhen daan a mawibik le duh a nungbik
thilcangmi a siih zohqhim le cawn tlakzet pakhat a si.
A vei (5) nak ih
sakmi atu biakinnpi cu 1969-1970 kum hrawngih tumtahnak nei in sak thokmi a si.
Pathian ih lamhruainak thawngin Toungphila khua hi Japan raal a cem hnu kum 20
hnu ahcun innkhi a karhzai nasa thlangih Kawhhran sungtel innkhi khal 100
lenglo a si thlang. Cuih hlei ah Kalaymyo khua sung ahhin Falam qong hmang
biakinn umsunte pakhat a siih KVBA dinsuahtu Kawhhran pakhat a sinak pawl
zohkhawm tlang tikah hmailam kum tampi hrang ruatin biakinn tumpi sak kan qul a
si tiah Pastor le hruaitu upa pawl in an hmusuak. Mipi khalin a qulzia an hmu
tlang ve ruangah tlakrawh dawl biakinn tumpi sak dingin lungkim tlangnak an
nei. Cuticun mipi zate ih lungkimnak an neih tlang hnu ah kum 5 sung qhehsuak
ding tumtahnak neiin 1970 kum January 26 ni ah Biakinn dinnakding hmun an tah a
si. February 9 ni ah innhram laih in hnaquan an thok tlang. Kawhhran sung
inntin in voteek (khuaidan) paisa thawhnak in siseh, thlahlawh liam in siseh,
lungrualzetin an quan tlang. Cuih hlei ah hmundang dang ihsin Kawhhran le
bulpak ih bomnak khal tamnawn an ngah.
Biakinn khuh ding
rangva khal hi U No Sin in Yangon ah a va sukih harsatnak tampi karlak ah in leisakmi a si. Culai ahcun
atu vekin sukso fehvahnak a ol hrih lo lawng si loin rangva lei dinghi Yangon
lawngah a um. A karlakah harsatnak cu a um phah konan harsa pipa um loten
Pathian ih kutcak in lam in hruai vivo ih 1974 kum ah biakinn sak hnatuan an qheh a si. 1974 kum November 3 ni ah Pathian hnen lungawi thusimnak le Biakinn
onnak puai tuah a siih Rev. Za Duh in onnak a nei lala a si. Himi biakinn an
sak laiah a tumtuk, biakinn khat ko in ziangtin kan khawm thei dah ding tiah mi
hrekkhat cun Pastor le hruaitu pawl an mawhthluk rero. Ziangah tile culai ah
sungtel zate an khawm tikah biakinn qhenthum qhenkhat an khat fangfang ruangah
a si.
Asinain tuini
ahcun Toungphila Baptist Biaknn sungah sungtel zate khawm ahcun tlem nawn lo
khopin sungtel kan tam ngaingai thlang. A karlak ah Toungphila Baptist Church
ihsin thu hnaihnok le nom lonak tampi tehawn a qhentu an um konan Pathian ih
dinsakmi Kawhhran a si vekin tuini tiang Thlarau Thianghlim ih lamhruainak in
amah tawkten a qhangso rero ruangah Pathian kan thangqhat ngaingai a si.
Toungphila ih Mission tlawng (ABM tlawng)
Pathian ih
lamhruainak ruangah 1918 kum ahcun American Baptist Mission Board in Lairawn
(hmunrawn) hrang dingah tlawng kan phuansak ve pei tiah ruahnak an neiih a hmun
dingah Toungphila an hril. Himi ABM tlawng hi Rev. J.H. Cope le Rev. Thang Tsin
teih hohatnak in an phuanmi a si. Cuih ABM tlawng umnak hmun cu atu Rev. Kip
Voom fapa Pa Bawi Lian Khup ih innhmun kulh sungah a rak si dah. Cuih ABM
tlawng cu leitlun lam fim zirnak tlawng lawng si loin Toungphila khua sungih a ummi
pawl Pathian biakkhawmnak Biakinn ah khal an hmang cih. ABM tlawng ih zirhtu
Saya pawl khal in fimnak ca lam lawng an
zirh lo ih Pathian thu khal an theiban tawk tiangin an zirh cih phah qheu.
ABM tlawng Saya a quan dahtu pawl cu a tanglam vekin an si:
1. Saya Khup Thang -Nansawngpu
2. Saya Thang Ngin -Theizang
3. Saya Ngaih Ling -Hakha
4. Saya Mang Kam -Thangnuai
5. Saya Tum Tlik -Hakha
6. Saya Sing Lian -Voklak
7. Saya Ngai Sum -Toungphila
Saya Ngaih Sum (U
Hrang Thuan [U Tha Gaung] pa) tlawng saya a quan rero laiah Japan raal a suak
ih ABM tlawng khal a cawlta cih dah a si. 1943-1945 sung Japan raal ah mi tam
nawn cu Toungphila ah um ngam loin Laitlang lam ah raal relh ah an tlan thluh.
Raalpi qheh hnu 1946 kum lam ahcun an ra kir sal. Asinan ABM tlawng cu on sal
thei nawn loin a cawl cih dah a si. Saya Ngaih Sum khal cu Nahnuai khua ah
tlawng Saya hnaquan a quan peh sal.
Toungphila
Baptist Church ih cangvaihnak le qhansonak
(1953
ihsin tuini tiang)
Isaiah 49:15 kan siar tikah,
“Curuangah Bawipa in, ‘Nunau in a sungsuak fa a hngilh thei ding maw? A hrinmi
a fa cu duh loin a um thei ding maw? A nu in a fa cu hngilh hmansehla, kei cun
ka lo hngilh dah lo ding’” a ti. Israel mi pawlih ruahnak ah harsat mangbang ih
an um hi Pathian in in hngilh ruangah a si, an ti qheu. Asinain Pathian cun
ziangtik lai caan khalah a hngilh siang hrimhrim dah lo ti hi Baibal ca sungah
fiang zetih kan hmu theimi a si. Cuvek qhiamqhiam in Toungphila khua le
Toungphila Baptist Church khal a thoktir ahcun mangbang vansang ih an um laiah
Pathian in in tansan zo tiah an ruat ve ko ding. Asinain Pathian in tuini tiang
Toungphila hi a hngilh lo ticu nonawn pawl in kan hmufiang tukmi a si. Japan raal sung
cu Toungphila khua le ram tanta in Laitlang hmun tinkim ah raal relh in an va feh.
Asinain raalpi a qheh hnu 1946 kum
ihsin thokin Toungphila ah an kir sal. Cuticun Pathian zaangfah lamhruainak
thawnin Toungphila khua le ram sungah nikhat hnu nikhat minung a karhzai
deuhdeuh. Laitlang hmun tinkim ihsin zumtu Laimi tampi Lairawn lam panin an ra
tikah Kalaymyo kiangkap ummi khua tampi hmunqhatnak pawlah an pan. Mi hrek cu
Kalaymyo khuapi thawn a nai awknak hmun an ra pan ve. Cuti ih a pantu pawl
lakah Toungphila kiangkap ah mi tampi an ra thleng vivo. Cuticun inn 8 te ih a
rak thok dahmi Toungphila hmun le khua cu atu (2008) ah innkhi 1000 tlun a kim
thlang a si. Hlanlai ih loram hmun pawl khal cu innhmun ah a cang thluh zo. Inn
tampi le inn qhaqha tampi sak in a um rero thlang a si.
Biaknak lam thawn peh par awin
Toungphila khua ah 1980 kiangkap tiang cu Baptist kawhhran lawng a rak um.
Cuihsin RC biakinn khal an rak sak ve. Himi RC biakinn cu Toungphila umtu
pawlih sakmi si loin Tahan pumhlum ih a ummi RC sungtel pawlih sakmi biakinn a
si deuh. Asinain 1980 kum hnu lamah Toungphila ah hmun tinkim ihsin mi tampi an
ra pan vekin zum daan le ruah daan khal a phunphun khal a rak thleng ve. Cuticun
hmuh awk thiam lonak ruangah Pawl qhenqhek awknak a suak. Pawl thar tawkfang an
rak din. Tuini ahcun Toungphila hmun le ram ah Pawl 20 lenglo a um zo ih
Biakinn 30 lai a um thlang a si.
Toungphila
Baptist Church ihsin a dangte ih dinmi Kawhhran pawl
Kan sim zo vekin 1980 kum hlan tiang
Toungphila khua sungah Toungphila Baptist Church siar lo biakinn dang a um lo
tisehla kan palh lo ding. Asinain piangthar kan ti awk tikah zumtu pawl
karlakah qhenqheknak le buainak tumpi a suahpi ve. A poi zetmi le zoh mawi lo
zetmi ah a cang.
1.
Tahan Baptist Church.
Tahan Baptist Church hi Toungphila
Baptist Church thawn rem aw tein qhen aw mi Kawhhran a si.1959 kum February 15 ni ah Toungphila Baptist Kawhhran
sungih um Tedim unau pawl cu hmanmi qong bang aw lo ruangah sisen, Tedim unau
pawl an umnak hmun hi Tahan ah a siih Toungphila an ratnak a hlat deuh phah
ruangah siseh, sungtel innkhi khal a tam phah thlang ih biakinn a fate deuh
ruangah siseh thuhla tampi a um ruangah hmunkhat ih khawm ding hi harsatnak a
um phahphah. Curuangah biakinn a fate deuh ruangah biakinn tum deuh sak thei
sehla tiah ruahnak an nei tlang. Asinain biakinn sak ding thu ah a hmun thu an
rel tlang tikah Falam unau pawl le Tedim unau pawl ih ruah daan a bang aw thei
lo. Falam unau pawl cun atu Toungphila Baptist Biakinn umnak hmun ah tum deuh
ih sak dingin ruahnak an nei. Tedim unau pawl ih ruahnak ahcun atui’ biakinn
hmun lala sak ding hnakin anmah khal ratnak ding a naih deuhnak hmun atu ih
Tahan Phun 10 tlawng ih Bawhlung sitnak tualrawn hmun ah sak thei sehla tiah ruahnak an
nei ve. Ziangahtile atu biakinn umnak hmun cu an hrangah ratnak ding a hlat
deuh ti a si.
Cutin ruah daan
le hmuh daan a bang aw lo ruangah Tedim qong hmang unau pawlin biakinn a dangte
sak in siang hram thei le a qha sawn ding. Curuangah biakinn a dangten sak
dingin in siang hram uh, tiah Falam unau pawl hnenah an dil. Cuticun zumtu zate
lungkim tlangnak an nei hnu ah inn an tlei ih Tahan Baptist Church an din. Himi
inntleinak thu ah rem awlo le huat awnak ruangih tlei an si lo. Kawhhran
lungkimpinak in Toungphila Biakinn ah zingkhawm an qheh hnu ah Pastor Rev. Kip
Voom le hruaitu upa pawl le a khawmtu zate in Toungphila biakinn ihsin atu
Tahan Baptist Church tiang duhdawtzet le rem awzet in ke thawn an feh tlang.
Lamzin tluan ah Pathian thangqhat hla sak tlang phah in lungwi le lungzur phah
cing in Tahan biakinn lam an pan tlang ih biakinn onnak ah an va feh. Culai ah
Toungphila Baptist Church in a hmin in Ks. 300/- cu inntleinak hrangah an rak
ken dah (Culai ah atu ih Tahan Baptist Church compound ih man cu Ks. 200/-
hrawng man a nei a si). Kawhhran pahnih dinsuahnak thu ahcun qhen daan a
mawibik le duh a nungbik a siih zohqhim tlakzetmi a si. Tuisun tiangah Kalaymyo
kiangkap ih kawhhran qhen-awk daan thu kan zoh tikah Toungphila Baptist Church
ihsin Tahan Baptist Church an suah vek hi a um lo, qhen awknak a um tikah
lungawi lonak le lungkim lonak ruangih qhen awk deuh an si thluh.
Cumi lo Toungphila Baptist Church ihsin a qhensuakmi kawhhran/ pawl dang
dinmi pawl cu Church of Jesus Christ (1979) (a tu ah Four Square Church tiah an
ko) le Assembly of God Chruch (1981) tla an si.
Kalay Valley Baptist Association dintu a sinak
Leitlun ralpi
veikhatnak kiangkap hrawng ihsin Laimi pawl cu Lairam tlangpar ihsin Lairawn
hmunrawn lam pan in an ra. Cuti ih an ratnak hi Khristian an si ruangih dawi
tuarnak ruangah le ei-in pum cawmnak qhat deuh an hawl duh ruangah a si.
Lairawn lole Kalay valley sungah kan Falam miphun lakih khua a toh hmaisa bik
cu Angqeng khua a si ih 1913 kum ah an din. Chaungkhuah le Toungphila khua hi
1914 kum ah dinmi khua pawl an si. Cuih khua ih a ummi Kawhhran pawl khal cu an
naihbiknak Laitlang ih Pastor pawl in an kilkhawi qheu. Anmahte in Pastor an
nei thei cio hrih lo.
Cuti’n mahte
Pastor neih thei dinhmun an um hrih lo ruangah siseh, Laitlang thawn pehzom
awknak nei ringring ding harsatnak a um ruangah siseh, culai ih hruaitu pawl in
ramri qhennak an nei. Kawlrawn hmuahhmuah cu Mawleik ah zungpi a neitu
Methodist kawhhran in an mission hnaquannak ram ah hmang dingin, cule Laitlang
hmuahhmuah cu Baptist mission hnaquannak ah hmang dingin Rev. Dr. J.H. Cope le
Methodist hotu pawl cu lungkim tlangnak an nei. Asinain Toungphila Baptist
Church le Siyin Baptist Church hrekkhat pawl cu hmunrawn ah um an si na’n
Baptist ah an tang thotho. Baptist kan suahsan thei lo tiah an ti.
Leitlun ralpi
veihnihnak sungah Lairawn (hmunrawn) ih a ummi Laimi tampi cu Laitlang lam
panin ral relh dingah an kir. Asinain ralpi a cem tikah Baptist Kawhhran
tawkfang a rak um vivo. Cumi Kawhhran pawl komkhawm in Association pakhat ding
thei sehla tiah ruahnak an nei. Ziangahtile Laitlang ih kawhhran pawl thawn
pehzom le pawlkom awk ding hi harsatnak tampi a um ruangah a si. 1948 kum ah
Laimi Khristian pawl komkhawm in Pawlkomnak tumpi pakhat a rak um cia mi Chin
Hills Baptist Association cu qhen thum ah an qhen. Cupawl cu Falam Baptist
Association, Hakha Baptist Association le Tedim Baptist Association pawl tla an
si. Asinain himi Association pathum pawl khal hi anmah te in an dinghnget thei
lo. Curuangah pawlkomnak tum deuh neih a qul tiah an ruat ih 1953 kum ah Zomi
Baptist Convention cu himi Associaiton pathum hruaitu pawl komkhawm in an rak
din.
Cuticun Lairawn
(hmunrawn) ih a ummi Baptist kawhhran pawl hi Falam Baptist Association le
Tedim Baptist Association pawlin kum reipi sung an kilkhawi. Asinan pehzom
awknak ding harsatnak a phunphun ruangah Toungphila, Siyin, Kalaymyo, Pyinekhonegyi
le Varpi kawhhran ihsin hruaitu pawl cu Toungphila khua ah 1955 kum January 16
ni ah tonkhawmnak an nei. Hi tonkhawmnak ihsin thurelcatnak an nei mi cu “Kalay
Area Union Baptist” (or Baptist Churches Fellowship of Kalay) dinsuah ding hi a
si. Cuih pawlkomnak cu neta Kalay Valley Baptist Association dinnak dingah
hmahruaitu ah a cang.
1955 kum ah HBA
ram sung Zokhua ah ZBC Quanrel Committee (Executive Committee) meeting a um.
Cuih meeting thurelnak ah Lairawn ih a ummi Baptist Kawhhran pawlkom (Baptist Churches Fellowship of Kalay) in ZBC sungtel Association pakhat si ve dingah
dilnak an nei. An dilmi cu cohlang sak dingah FBA le TBA in an lungkim pi.
Asinain kan Lairam ih missionary netabik a simi Rev. R. G. Johnson in a lungkim
pi lo. Ziangahtile Association tampi ih qhenqhek ding kan cu hrih lo tiah a
hmuh ruangah a si. Asinain culai ih ZBC General Secretary a quantu Rev. S. T.
Hau Go in nasazet in a qanpi ve ruangah an cohlang ih Kalay Valley Baptist
Association cu ZBC sungtel a pa li nak ah an cohlang a si.
KVBA din hnu a
hmaisabik Office Bearers pawl cu a tanglam vekin an si:
President - Kip Voom (Toungphila) (
neta lam ah Ordain a ngah)
Vice President -Thuan Pau
Secretary -Thang Khaw Pau
Assistant
Secretary -Hrang Thuan (Tha Gaung)
(Toungphila)
Treasurer -Kam Za Nang
Assistant
Treasurer -Suang Khaw Kam
Executive
Committee (EC) sungtel pawl cu a tanglam vekin an si.
U Hlei Hmung, Bo
Lian Dim, U Cong Bil (hi te pa thum hi Toungphila ihsin an si), U San Dai, U
Ngin Khaw Thang, U Vum Tual, U Kham Suan, U Sun Bik, U Do Sang, U Ai Cung Nung,
U Hmun Piang, U Tlang Khaw Lian, U No Sang, U Than Khup le U Thang Sai Lo tla
an si.
Pathian hnaquantu pawl
Toungphila
Baptist Church ih Pathian hnaquantu pawl cu: (1) Rev. Thang Tsin (a laangtein),
(2) Rev. Tuah Hrang (Methodist), (3) Pastor Ir Lian (4) Rev. Kip Voom, (5) Rev.
C. Hrang Tin Khum, (6)) Rev. Lian Khaw Thang, (6) Rev. Dr. CJ Hrang Hmung, (7)
Pastor Sui Hlawn Rem (8) Pastor Kay Thi Khaing, (9) Pastor Bawi Piang pawl tla
an si. Tulaifang
Pastor a quantu pawl cu: Rev. Lian Khaw Thang (Senior Pastor), Rev. Dr. CJ
Hrang Hmung (Associate Pastor), Pastor Kay Thi Khaing (Assistant Pastor) le
Pastor Bawi Piang (Assistant Pastor) tla an si. Cuihtlun ah bawmtu Saya/ma khal
ret a siih (1) Saya Sawn Lian Maang le (2) Sayama Deborah Zung Rem tla an si.
Kawhhran
thazaang
Tulaifangih Toungphila Baptist Kawhhran thazaang cu
TMBC thawn komin innkhi 240 mipum zate 1323, tipil cia mipa ( ),
tipil cia nunau ( ), tipil lo mipa
( ), tipil lo nunau ( ) an um. 2010-2011 kumih 1/10 ngahmi cu
Ks. 40,000,000/- a si.
Biakinn karhbetmi pawl
1992 kum ah
Biakinn thawn a hlatnak ih umtu pawl hrangah tiin hmun thar ah biakinn hmun a
lei ih Biakinn a sak. Cuih biakinn cu neta ah Area hnen ah ap a si sal. A
hminah “Judson Baptist Church” tiah pek a si. Cuihsin 2007 kum March 7 ah
hmunhla deuh ih umtu pawl hrangah ruahsanin biakinn thar pakhat a sak lala. Atu
ahcun Taungza (9) ah a um ih a hminah “Thang Tsin Memorial Baptist Church” tiah
pek a si. Tuini tiang Toungphila Baptist Church thawn hmunkhat ah umtlang hrih
a si.2014 Toungphila kum 100 puai kim kan tuah qheh ah a hranten khawbul kawhhran ah um ter an si leh ding.
Hnaquan
rero mi le Hmailam tumtahmi pawl
2000 kum ihsin
thokin Biakinn kiangkap zate tlak thawn hruangkulh an tuah thok ih 2002 kum ah
an kulh qheh. 2001 kum ah Hlei Hmung Hall an sakih dot hnih in sak a si. 2000
kum ihsin thokin biakinn hmaiih hmun lawng a umnak ah Hall tumpi sak dingin
tumtah a siih Kawhhran le Nubu in quanvo an lak. Pathian zaangfahnak in 2010
kum ah “Baptist Centenary Hall” tumpi 60’ x 105’ cu sak qheh a siih tulaifang
ah hruangkulh an kulh rero lai. 2011 kum ihsin thok in “Centenary Building” dot
thum sak ding tumtahmi cu hramqohnak an thok zo. Hmailam ah sak peh vivo ding a
si. Cun Biakinnpi khal a tharin sak ding tumtah a siih 2013 ihsin thok dingin
timtuah rero laifang a si. 2012 December thla zarhhnihnak ah Mini Bus pakhat kan leisuak thei zo a si.
Toungphila
Baptist Church hi kum 100 a kim cuahco thlang ruangah Pathian ram karhzainak
hnaquan khal nasazet in quan dingin timtuahnak a nei. Tuni tiang mission
hrangah sumsaw tampi in a quan ko nain Toungphila hmin ih quan a si dah lo
ruangah 2012 kum ihsin thokin amahte’n mission field nei in mission hnaquan a
thok thlang dingin tumtahnak a nei. Cuih tumtahnak vekin 2012 May thla thok ihsin Palai pahnih thlah in Kanpetlet peng Phung Dwe Kyin le Nga Aw Kyin khua ah mission hna kan quan thok rero zo. (Reference le a dang pehzom ding neta ah ka tarlang vivo leh ding)
No comments:
Post a Comment