Khua/Kawhhran thuanthu



Toungphila khuasatnak le Toungphila Baptist Church Thuanthu Tawi

Rev. Dr. CJ Hrang Hmung
 
Toungphila khua umnak hmun.
            Kawlram hi ramkulh pasarih le ramhen pasarih ah hen in umkhawmmi a si.  Kalaymyo khua hi Kawlram nitlaknak saklam ih a ummi Sagaing ramkulh sungah a umih Kawlram khuapi Yangon ihsin peng 626 hlatnak hmun ah a um.      
            Kalaymyo khua hi uk awknak ol deuh dingin 2010 kum ihsin veng (     ) ah hen a si. Toungphila hi cuih veng hen (     ) lakin pakhat a siih Kalaymyo nitlaknak saklam ah a um. Toungphila khua tiah a hramthok ih dinmi ngaingai cu atu ih Toungphila le Taungzalat zate hi a si khua pakhat a rak si dah. Acozah lamin Toungphila le Taungzalat tiah a rak hen ruangah a dangdang vekin a lang. Cucu Acozah lamih hen daan a siih Toungphila thuhla a theifiangtu pawlcun Toungphila tiah kawh thotho a rak si. Ziangahtile Toungphila timi hi Kalaymyo sungah khuasat hmaisabik asi ruangah. Cun Toungphila Baptist Biakinnpi hi Toungphila khua a laifang biknak hmun hrawngah a um.

            Toungphila khua le Toungphila Baptist Kawhhran hi 1914 kum December 24 ni ih dinsuahmi a si. A dinsuahtu innsang 8 le mipum 14 te an si. Toungphila Baptist Kawhhran le Toungphila khua dinsuahnak thuanthu hi hentheih loin pehzomawknak a nei. Ziangahtile hi khua le Kawhhran hi Pathian thu an nunnak in an zum ih an pom ruangih dawinak a tongmi pawlin mitthli thawn an dinmi khua le Kawhhran a si ruangah a si. Cuticun mi ih dawinak ruangih dinsuah le khuasat. khua tomi a si ko nan Toungphila khua le Toungphila Baptist Kawhhran in duhnungza dunglam thuanthu mawizet a nei a si. Cuih thuanthu mawizet cu Pathian thu ruangih dinsuahmi khua timi pangpar mawite a si.
           
Toungphila ah a thleng hmaisa pawl.
            Toungphila khua hi Falam peng Parte khua ih ummi Pu Hlei Hmung le a sungkhat pawlin Falam peng ih zumtu hmaisabik Rev. Thang Tsin ih hohatnak in satmi khua a si. Toungphila khua thuhla sim le rel tikah Pu Hlei Hmung thu hi malte tal sim le rel ding a ul ringring. Pu Hlei Hmung in khuahlan pupa biaknak le daan pawl a tansan ih Khristian a cang tikah an umnak Parte khua ah um ding an siang nawn lo. Cutikah Pu Hlei Hmung cu sungkhat innsang 8 thawn hmunrawn lam pan in an feh. Culai ah Laimi pawl ih ruah daan ah hmunrawn ih um cu Kawlnat (Malaria) ngahnak a si an ti ih um dingah an duh hrimhrim lo. Asinain Pu Hlei Hmung te pawl cu mi in an um duh lo khal le um a qul thlang. Cutin Toungphila hmun ah khuasat in an um tikah biaknak khal cu dincih a si. Curuangah Toungphila khuasat thuanthu le Toungphila Baptist Church thuanthu hi hentheih loin pehzomnak a nei.
            Pu Hlei Hmung hi cangan le casiar a thiam ruangah anmah lakah hotu uanvo a lak theinak a si. Curuangah Toungphila khuasatnak ding thuhla tawlrel dingin Rev. Thang Tsin thawn Falam ah siseh, Mawlaik ah siseh an feh tlang, an tlawng tlang ringring qheu. Cuticun Toungphila khua dinsuah a si tikah Pu Hlei Hmung cu a hmaisabik Toungphila khuabawi a rak uan. Fimthiamnak lam khalah tha a pe zettu a si. A tefa pawl hmundang khuadang ah tlawngkai ul loin khuasung ih kai theinak dingah a tawlrel ih atu No. (2), BEHS, Tahan, Kalay tlawnginnpi umnak hmun hi Pu Hlei Hmung in ahlu ah a pekmi a si. Toungphila ih a ummi pawl fimthiamnak an hanso theinak dingah duhsaknak tumpi a neihzia kan hmu thei. Khuasung hansonak ding hrang khalah a phunphun in a tawlrel ih hna khal tampi a rak uan dahtu a si. A khuabawi hnauan hi acozah khalih theihpimi a si. Biaknak lam khalah amah tawkzawn in taima mi a siih Kawhhran upa reipi a uan.  1955 kum ah Kalay Valley Baptist Association (KVBA) dinsuah a si. KVBA dintu kawhhran (5) pawl cu Toungphila, Kalaymyo, Siyin-Thingunau, Pyinkhonegyi, Varpi tla an si. Hi tik lai ah Toungphila ihsin Pu Hlei Hmung khal tawlreltu pakhat ah a telve. 1955-56 Formation Committee sungah a naupa Saya Ir Lian (Toungphila Pastor a uan dahtu a si ih KVBA din hlan deuh ah in thihsan), Saya Kip Voom, Pu Hrang Thuan (U Tha Gaung) le Pu Lian Dim te thawn EC sungtel ah a tel ve (KVBA Golden Jubilee Souvenir, 2005, pp. 14, 17). Pu Hlei Hmung hi 1956 kum June 9 ni ah leitlun nunnak cemin a biakmi Pathian hnenah a tlungsal. Fapa 7 le fanu 7 a neiih pitling tiang a damtu cu fapa 1 le fanu 1 lawng an si. Atu ahcun an zate’n in liamsan thluh zo.
            Pu Hlei Hmung thawn Toungphila khua an kai tikih a teltu khuakai hmaisa pawl cu a tanglam bangin an si.
   Hmin                        Nupi hmin          Ratnak khua
1. Pu Hlei Hmung       Pi Siah Tlung       Parte
2. Pu Za Lian              Pi Tlung Nuam    Lumbang
3. Pu Nei Thuan          Pi Nuam ial        Parte
4. Pu Cong Bil            Pi Zun Hngel       Parte
5. Pu Thuan Hngel      Pi Doi Tlung        Parte
6. Pu Nei Hnun           Pi Con Zaai          Parte
7. Pu Nei Al                Pi Nei Hlei           Parte
8. Pu Thang Bawi       Pi Cum Leh         Parte
            A tlunih kan tarlangmi pawl hnu ah um 3 tiang an ra vai bet. Cuih hnu ahcun Laitlang hmun tinkim ihsin Toungphila hmun le ram ah hmunkhuar in nuntu khuasaknak ding hawlin mi tampi an bet vivo. Hmuntin ramtin ihsin caan dangdang ah an ra thleng ruangah hminsin theih a si nawn lo.
            1914 kum Khristmas suahni lomnak puai cu ei le in lamah thupizetin an tuah thei lo. Thinghnah bukte thlam zar hnuaiah Rev. Thang Tsin ih hohatnak thawn thinpemza zetin thlacamnak thawn an hmang thok dah a si. 1915 kum Khristmas puai cu Toungphila le Tahan um miphun rawi an komkhawm aw ih suahni lomnak puai an tuah. Kalaymyo Myo-uk bawi a quantu Karen pa (amah hi Khristian a siih a hmin cu kan thei ngah deuh lo) in ei le in hrang a zatein quanvo a lakih nuamzet in an hmangtlang thei a si. Toungphila khuasat hnu a kumthumnak, 1916 kum lawngah Khristmas puai cu anmah te in an tuah thok thei lai a si.

Ziangruangah Toungphila timi Hmin an sak?
            Toungphila khua an sat thokpek laiah cun khua hmin ah “Toungphila” tiin kawh a si hrih lo. Khuasattu pawl in “Vingpui” tiah hmin an bun lawk a si.  Vingpui tiih an kawhnak san cu hitin a si: Culai ah Kalaymyo-Natchaung zin ah le siizung kiang ah kahsam (ving) dawlmi a um ih siizung kiang ta cu Bualkhua mi Phadei ih ho in dawldahmi a si. Cumi ving cu khuasattu pawlin an hminsin bikmi a si ruangah “Vingpui” a umnak hmun Kawlrawn ih khua tiin “Vingpui” tiah hmin an sak cih dah.
            Asinain kiang le kap ih a ummi Kawl pawl cun Laitlang Lumbang khua ihsin a sukmi pawlih khuasat a si tiah an thei deuh bik. Ziangruangah tile kan simzo vekin khuasat dingih a hotubik cu Rev. Thang Tsin a siih amah hi Lumbang khua mi a si. Curuangah hmindang an sak cuang lo ih Lumbang khua tiin an rak ko dah. Atu tiang Kawl mihlun hrekkhat cun “Toungphila” ti loin “Lumbang khua” tiin an ko hrih a si.
            Asile ziangruangah “Toungphila” khua tiah kawh a si pei? Khuasattu pawl ih hminsakmi “Vingpui” tiih kawh ding hi Acozah lam hrangah Kawl awsuah in kawh le ngan ding hi a harsa deuh a si hmang. “Lumbang” khua tiih kawh cih ding khal hi Lumbang khua ihsin ra suk hlir an si fawn lo, mi tamsawn cu Parte khua ihsin a ra mi an si fawn. A tawlrelsaktu Rev. Thang Tsin le a naupa Pu Za Lian lawng hi Lumbang mi an si. Curuangah Lumbang khua tiin acozah hnenah hnget ter ding khal hi a dik fawn lo tiah an rak ruat deuh a si hmang. Culai ahcun Toungphila tlang kiimvel ahhin khuadang ziang hman a rak um hrih lo (Toungphila tlang timi cu atu Toungphila khua kiang hmunrawn laifang ih um a pheizawng ih ummi tlang khi a si). Atu Toungphila khua lawng hi Toungphila tlang thawn a naih bik ih ummi khua a si ruangah miphun le hnam hmin tla pu ter loin khua le ram umzia thawn thlun aw in “TOUNGPHILA” tiah kawh siseh tiah culai ih Kalaymyo Khua uktubawi (Taih Thukyi) a quantu U Bo Htaik in hmin a sak. Cuticun Khuasattu pawl khalin an lungkim ve ih cuih hmin cu an lak thokih tuihsun ni tiang Toungphila tiah kawh a si. Miphun le hnam hmin pu hnakin khua le ram lam hoi ih hminsak hi a qha deuh tiah khuasattu pawlih thinlung sung ah a um deuhmi a si.

Biakinn saknak thuanthu
            Toungphila khua an sat ih an umtlang hnu kum tawkfang tiang cu Biakinn neithei hrih loin an um. Curuangah Pu Hlei Hmung inn ahcun Pathian biakkhawmnak an nei tlang qheu.
            Pathian ih lamhruainak ruangah 1918 kum ahcun American Baptist Mission (ABM) Board in Lairawn (Mi tampi in Kawlrawn tiah an ko heu. Cangantu cun Laimi pawl ih umnak Lairam cu Laitlang tiah kawh a si bangin Kalay hmunrawn ah Laimi tampi kan um ruangah Lairawn tiah a hmannak a si) hrang dingah tlawng kan phuansak ve pei tiah ruahnak an neiih a hmun dingah Toungphila an hril. Himi ABM tlawng cu leitlun lam fim zirnak tlawng lawng si loin Toungphila khua sungih a ummi pawl Pathian biakkhawmnak Biakinn ah khal an hmang cih. 1953 kum ah Japan raal a suak ih ABM tlawng khal a cawlta cih dah a si. Japan raal sungah mi tam nawn cu Toungphila ah um ngam loin Laitlang lam ah raal relh ah an tlan thluh. Raalpi heh hnu 1946 kum lam ahcun an ra kir sal. Asinain ABM tlawng cu on sal thei nawn loin a cawl cih dah ih biakinn khal an nei nawn lo.
            Japan raalpi sungih Laitlang lam ah ral relh in a tlantu pawl cu 1946 kum lam ahcun Toungphila ah an ra kir sal phah rero nan Biakinn an sak tlang thei hrih cuang lo. 1947 kum thok lawng ihsin Biakinn sak hram an thok thei ih U Hrang Sum ih innhmun hlun ah dii-innte an sak thei thok a si. Culai ahcun sungtel innkhi (15) hrawng an si.
            1949 kum ahcun Pathian ih lamhruainak thawngin atu Biakinnpi umnak kulh sung ahhin an qhawn aw ih diikhuhmi biakinn tharte an sak theiih 1949 kum April thla sungah an saka heh. April 15, Bawipa ni hi an biakinn thar on ni a siih Lumbang ihsin an Pastor Rev. Za Duh in biakinn onnak a tuah sak (Rev. Za Duh hi Rev. Thang Tsin naupa Pu Ci Lian ih fapa a si). Cumi ni thotho ahcun  Toungphila ih kan pa pakhat a si ve mi Rev. Kip Voom le Pi Tling Fawm teih kutsihnak khal an nei cih. Cumi biakinn an sak lai ah Kawhhran sungtel innkhi 20 hrawng an rak si.
            A vei (4) nak biakinn an sakmi cu atu biakinnpi hmun thotho ahhin a siih 1951 kum ihsin an sak thok. Dii-inn si nawn loin rangva khuh mi inn an sak tlang thei ih khawnglawng inn thawn san a man deuhmi biakinn an sak thei a si. 1952 kum ah an qhehsuak theiih cuih biakinn an sak lai ahcun sungtel innkhi (30) lenglo an karzai ve thlang. 1959 kum Februry 15 ni ah Tahan Baptist Church ih inn a tlei dingmi mihlun pawl cu cuih biakinn sak lai ahcun Toungphila kawhhran sungtel an si tlang hrih. Cuticun Toungphila Baptist Kawhhran sungah Falam mi le Tahan lam um Tedim unau pawl cu hmunkhat ah Pathian biakkhawm in an um tlang.
            1959 kum February 15 ni ah Toungphila Baptist Kawhhran sungih um Tedim unau pawl cu hmanmi qong bang aw lo ruangah le an ratnak a hlat deuh phah thawn, sungtel innkhi khal a tam phah thawn inn an tlei ih Tahan Baptist Church an din. Himi inntleinak thu ah rem awlo le huat awnak ruangih tlei an si lo. Kawhhran lungkimpinak in Toungphila Biakinn ah zingkhawm an qheh hnu ah Pastor Rev. Kip Voom le hruaitu upa pawl le a khawmtu zate in Toungphila biakinn ihsin atu Tahan Baptist Church tiang duhdawtzet le rem awzet in ke thawn an feh tlangih biakinn onnak ah an va feh. Culai ah Toungphila Baptist Church in a hmin in Ks. 300/- cu inntleinak hrangah an rak ken dah (Culai ah atu ih Tahan Baptist Church compound hi Ks. 200/- hrawng a man a si tiah an sim dah). Kawhhran pahnih dinsuahnak thu ahcun qhen daan a mawibik le duh a nungbik thilcangmi a siih zohqhim le cawn tlakzet pakhat a si.
            A vei (5) nak ih sakmi atu biakinnpi cu 1969-1970 kum hrawngih tumtahnak nei in sak thokmi a si. Pathian ih lamhruainak thawngin Toungphila khua hi Japan raal a cem hnu kum 20 hnu ahcun innkhi a karhzai nasa thlangih Kawhhran sungtel innkhi khal 100 lenglo a si thlang. Cuih hlei ah Kalaymyo khua sung ahhin Falam qong hmang biakinn umsunte pakhat a siih KVBA dinsuahtu Kawhhran pakhat a sinak pawl zohkhawm tlang tikah hmailam kum tampi hrang ruatin biakinn tumpi sak kan qul a si tiah Pastor le hruaitu upa pawl in an hmusuak. Mipi khalin a qulzia an hmu tlang ve ruangah tlakrawh dawl biakinn tumpi sak dingin lungkim tlangnak an nei. Cuticun mipi zate ih lungkimnak an neih tlang hnu ah kum 5 sung qhehsuak ding tumtahnak neiin 1970 kum January 26 ni ah Biakinn dinnakding hmun an tah a si. February 9 ni ah innhram laih in hnaquan an thok tlang. Kawhhran sung inntin in voteek (khuaidan) paisa thawhnak in siseh, thlahlawh liam in siseh, lungrualzetin an quan tlang. Cuih hlei ah hmundang dang ihsin Kawhhran le bulpak ih bomnak khal tamnawn an ngah.
            Biakinn khuh ding rangva khal hi U No Sin in Yangon ah a va sukih harsatnak  tampi karlak ah in leisakmi a si. Culai ahcun atu vekin sukso fehvahnak a ol hrih lo lawng si loin rangva lei dinghi Yangon lawngah a um. A karlakah harsatnak cu a um phah konan harsa pipa um loten Pathian ih kutcak in lam in hruai vivo ih 1974 kum ah biakinn sak hnatuan an qheh a si. 1974 kum November 3 ni ah Pathian hnen lungawi thusimnak le Biakinn onnak puai tuah a siih Rev. Za Duh in onnak a nei lala a si. Himi biakinn an sak laiah a tumtuk, biakinn khat ko in ziangtin kan khawm thei dah ding tiah mi hrekkhat cun Pastor le hruaitu pawl an mawhthluk rero. Ziangah tile culai ah sungtel zate an khawm tikah biakinn qhenthum qhenkhat an khat fangfang ruangah a si.
            Asinain tuini ahcun Toungphila Baptist Biaknn sungah sungtel zate khawm ahcun tlem nawn lo khopin sungtel kan tam ngaingai thlang. A karlak ah Toungphila Baptist Church ihsin thu hnaihnok le nom lonak tampi tehawn a qhentu an um konan Pathian ih dinsakmi Kawhhran a si vekin tuini tiang Thlarau Thianghlim ih lamhruainak in amah tawkten a qhangso rero ruangah Pathian kan thangqhat ngaingai a si.

Toungphila ih Mission tlawng (ABM tlawng)
            Pathian ih lamhruainak ruangah 1918 kum ahcun American Baptist Mission Board in Lairawn (hmunrawn) hrang dingah tlawng kan phuansak ve pei tiah ruahnak an neiih a hmun dingah Toungphila an hril. Himi ABM tlawng hi Rev. J.H. Cope le Rev. Thang Tsin teih hohatnak in an phuanmi a si. Cuih ABM tlawng umnak hmun cu atu Rev. Kip Voom fapa Pa Bawi Lian Khup ih innhmun kulh sungah a rak si dah. Cuih ABM tlawng cu leitlun lam fim zirnak tlawng lawng si loin Toungphila khua sungih a ummi pawl Pathian biakkhawmnak Biakinn ah khal an hmang cih. ABM tlawng ih zirhtu Saya pawl khal in fimnak ca lam lawng an zirh lo ih Pathian thu khal an theiban tawk tiangin an zirh cih phah qheu.
            ABM tlawng Saya a quan dahtu pawl cu a tanglam vekin an si:
1. Saya Khup Thang   -Nansawngpu
2. Saya Thang Ngin    -Theizang
3. Saya Ngaih Ling     -Hakha
4. Saya Mang Kam     -Thangnuai
5. Saya Tum Tlik        -Hakha
6. Saya Sing Lian        -Voklak
7. Saya Ngai Sum       -Toungphila
            Saya Ngaih Sum (U Hrang Thuan [U Tha Gaung] pa) tlawng saya a quan rero laiah Japan raal a suak ih ABM tlawng khal a cawlta cih dah a si. 1943-1945 sung Japan raal ah mi tam nawn cu Toungphila ah um ngam loin Laitlang lam ah raal relh ah an tlan thluh. Raalpi qheh hnu 1946 kum lam ahcun an ra kir sal. Asinan ABM tlawng cu on sal thei nawn loin a cawl cih dah a si. Saya Ngaih Sum khal cu Nahnuai khua ah tlawng Saya hnaquan a quan peh sal.

Toungphila Baptist Church ih cangvaihnak le qhansonak
(1953 ihsin tuini tiang)
            Isaiah 49:15 kan siar tikah, “Curuangah Bawipa in, ‘Nunau in a sungsuak fa a hngilh thei ding maw? A hrinmi a fa cu duh loin a um thei ding maw? A nu in a fa cu hngilh hmansehla, kei cun ka lo hngilh dah lo ding’” a ti. Israel mi pawlih ruahnak ah harsat mangbang ih an um hi Pathian in in hngilh ruangah a si, an ti qheu. Asinain Pathian cun ziangtik lai caan khalah a hngilh siang hrimhrim dah lo ti hi Baibal ca sungah fiang zetih kan hmu theimi a si. Cuvek qhiamqhiam in Toungphila khua le Toungphila Baptist Church khal a thoktir ahcun mangbang vansang ih an um laiah Pathian in in tansan zo tiah an ruat ve ko ding. Asinain Pathian in tuini tiang Toungphila hi a hngilh lo ticu nonawn pawl in kan hmufiang tukmi a si. Japan raal sung cu Toungphila khua le ram tanta in Laitlang hmun tinkim ah raal relh in an va feh.
            Asinain raalpi a qheh hnu 1946 kum ihsin thokin Toungphila ah an kir sal. Cuticun Pathian zaangfah lamhruainak thawnin Toungphila khua le ram sungah nikhat hnu nikhat minung a karhzai deuhdeuh. Laitlang hmun tinkim ihsin zumtu Laimi tampi Lairawn lam panin an ra tikah Kalaymyo kiangkap ummi khua tampi hmunqhatnak pawlah an pan. Mi hrek cu Kalaymyo khuapi thawn a nai awknak hmun an ra pan ve. Cuti ih a pantu pawl lakah Toungphila kiangkap ah mi tampi an ra thleng vivo. Cuticun inn 8 te ih a rak thok dahmi Toungphila hmun le khua cu atu (2008) ah innkhi 1000 tlun a kim thlang a si. Hlanlai ih loram hmun pawl khal cu innhmun ah a cang thluh zo. Inn tampi le inn qhaqha tampi sak in a um rero thlang a si.
            Biaknak lam thawn peh par awin Toungphila khua ah 1980 kiangkap tiang cu Baptist kawhhran lawng a rak um. Cuihsin RC biakinn khal an rak sak ve. Himi RC biakinn cu Toungphila umtu pawlih sakmi si loin Tahan pumhlum ih a ummi RC sungtel pawlih sakmi biakinn a si deuh. Asinain 1980 kum hnu lamah Toungphila ah hmun tinkim ihsin mi tampi an ra pan vekin zum daan le ruah daan khal a phunphun khal a rak thleng ve. Cuticun hmuh awk thiam lonak ruangah Pawl qhenqhek awknak a suak. Pawl thar tawkfang an rak din. Tuini ahcun Toungphila hmun le ram ah Pawl 20 lenglo a um zo ih Biakinn 30 lai a um thlang a si.

Toungphila Baptist Church ihsin a dangte ih dinmi Kawhhran pawl
            Kan sim zo vekin 1980 kum hlan tiang Toungphila khua sungah Toungphila Baptist Church siar lo biakinn dang a um lo tisehla kan palh lo ding. Asinain piangthar kan ti awk tikah zumtu pawl karlakah qhenqheknak le buainak tumpi a suahpi ve. A poi zetmi le zoh mawi lo zetmi ah a cang.

1. Tahan Baptist Church.
            Tahan Baptist Church hi Toungphila Baptist Church thawn rem aw tein qhen aw mi Kawhhran a si.1959 kum February 15 ni ah Toungphila Baptist Kawhhran sungih um Tedim unau pawl cu hmanmi qong bang aw lo ruangah sisen, Tedim unau pawl an umnak hmun hi Tahan ah a siih Toungphila an ratnak a hlat deuh phah ruangah siseh, sungtel innkhi khal a tam phah thlang ih biakinn a fate deuh ruangah siseh thuhla tampi a um ruangah hmunkhat ih khawm ding hi harsatnak a um phahphah. Curuangah biakinn a fate deuh ruangah biakinn tum deuh sak thei sehla tiah ruahnak an nei tlang. Asinain biakinn sak ding thu ah a hmun thu an rel tlang tikah Falam unau pawl le Tedim unau pawl ih ruah daan a bang aw thei lo. Falam unau pawl cun atu Toungphila Baptist Biakinn umnak hmun ah tum deuh ih sak dingin ruahnak an nei. Tedim unau pawl ih ruahnak ahcun atui’ biakinn hmun lala sak ding hnakin anmah khal ratnak ding a naih deuhnak hmun atu ih Tahan Phun 10 tlawng ih Bawhlung sitnak tualrawn hmun ah sak thei sehla tiah ruahnak an nei ve. Ziangahtile atu biakinn umnak hmun cu an hrangah ratnak ding a hlat deuh ti a si.
            Cutin ruah daan le hmuh daan a bang aw lo ruangah Tedim qong hmang unau pawlin biakinn a dangte sak in siang hram thei le a qha sawn ding. Curuangah biakinn a dangten sak dingin in siang hram uh, tiah Falam unau pawl hnenah an dil. Cuticun zumtu zate lungkim tlangnak an nei hnu ah inn an tlei ih Tahan Baptist Church an din. Himi inntleinak thu ah rem awlo le huat awnak ruangih tlei an si lo. Kawhhran lungkimpinak in Toungphila Biakinn ah zingkhawm an qheh hnu ah Pastor Rev. Kip Voom le hruaitu upa pawl le a khawmtu zate in Toungphila biakinn ihsin atu Tahan Baptist Church tiang duhdawtzet le rem awzet in ke thawn an feh tlang. Lamzin tluan ah Pathian thangqhat hla sak tlang phah in lungwi le lungzur phah cing in Tahan biakinn lam an pan tlang ih biakinn onnak ah an va feh. Culai ah Toungphila Baptist Church in a hmin in Ks. 300/- cu inntleinak hrangah an rak ken dah (Culai ah atu ih Tahan Baptist Church compound ih man cu Ks. 200/- hrawng man a nei a si). Kawhhran pahnih dinsuahnak thu ahcun qhen daan a mawibik le duh a nungbik a siih zohqhim tlakzetmi a si. Tuisun tiangah Kalaymyo kiangkap ih kawhhran qhen-awk daan thu kan zoh tikah Toungphila Baptist Church ihsin Tahan Baptist Church an suah vek hi a um lo, qhen awknak a um tikah lungawi lonak le lungkim lonak ruangih qhen awk deuh an si thluh.
Cumi lo Toungphila Baptist Church ihsin a qhensuakmi kawhhran/ pawl dang dinmi pawl cu Church of Jesus Christ (1979) (a tu ah Four Square Church tiah an ko) le Assembly of God Chruch (1981) tla an si.

Kalay Valley Baptist Association dintu a sinak
            Leitlun ralpi veikhatnak kiangkap hrawng ihsin Laimi pawl cu Lairam tlangpar ihsin Lairawn hmunrawn lam pan in an ra. Cuti ih an ratnak hi Khristian an si ruangih dawi tuarnak ruangah le ei-in pum cawmnak qhat deuh an hawl duh ruangah a si. Lairawn lole Kalay valley sungah kan Falam miphun lakih khua a toh hmaisa bik cu Angqeng khua a si ih 1913 kum ah an din. Chaungkhuah le Toungphila khua hi 1914 kum ah dinmi khua pawl an si. Cuih khua ih a ummi Kawhhran pawl khal cu an naihbiknak Laitlang ih Pastor pawl in an kilkhawi qheu. Anmahte in Pastor an nei thei cio hrih lo.
            Cuti’n mahte Pastor neih thei dinhmun an um hrih lo ruangah siseh, Laitlang thawn pehzom awknak nei ringring ding harsatnak a um ruangah siseh, culai ih hruaitu pawl in ramri qhennak an nei. Kawlrawn hmuahhmuah cu Mawleik ah zungpi a neitu Methodist kawhhran in an mission hnaquannak ram ah hmang dingin, cule Laitlang hmuahhmuah cu Baptist mission hnaquannak ah hmang dingin Rev. Dr. J.H. Cope le Methodist hotu pawl cu lungkim tlangnak an nei. Asinain Toungphila Baptist Church le Siyin Baptist Church hrekkhat pawl cu hmunrawn ah um an si na’n Baptist ah an tang thotho. Baptist kan suahsan thei lo tiah an ti.
            Leitlun ralpi veihnihnak sungah Lairawn (hmunrawn) ih a ummi Laimi tampi cu Laitlang lam panin ral relh dingah an kir. Asinain ralpi a cem tikah Baptist Kawhhran tawkfang a rak um vivo. Cumi Kawhhran pawl komkhawm in Association pakhat ding thei sehla tiah ruahnak an nei. Ziangahtile Laitlang ih kawhhran pawl thawn pehzom le pawlkom awk ding hi harsatnak tampi a um ruangah a si. 1948 kum ah Laimi Khristian pawl komkhawm in Pawlkomnak tumpi pakhat a rak um cia mi Chin Hills Baptist Association cu qhen thum ah an qhen. Cupawl cu Falam Baptist Association, Hakha Baptist Association le Tedim Baptist Association pawl tla an si. Asinain himi Association pathum pawl khal hi anmah te in an dinghnget thei lo. Curuangah pawlkomnak tum deuh neih a qul tiah an ruat ih 1953 kum ah Zomi Baptist Convention cu himi Associaiton pathum hruaitu pawl komkhawm in an rak din.
            Cuticun Lairawn (hmunrawn) ih a ummi Baptist kawhhran pawl hi Falam Baptist Association le Tedim Baptist Association pawlin kum reipi sung an kilkhawi. Asinan pehzom awknak ding harsatnak a phunphun ruangah Toungphila, Siyin, Kalaymyo, Pyinekhonegyi le Varpi kawhhran ihsin hruaitu pawl cu Toungphila khua ah 1955 kum January 16 ni ah tonkhawmnak an nei. Hi tonkhawmnak ihsin thurelcatnak an nei mi cu “Kalay Area Union Baptist” (or Baptist Churches Fellowship of Kalay) dinsuah ding hi a si. Cuih pawlkomnak cu neta Kalay Valley Baptist Association dinnak dingah hmahruaitu ah a cang.
            1955 kum ah HBA ram sung Zokhua ah ZBC Quanrel Committee (Executive Committee) meeting a um. Cuih meeting thurelnak ah Lairawn ih a ummi Baptist Kawhhran pawlkom (Baptist Churches Fellowship of Kalay) in ZBC sungtel Association pakhat si ve dingah dilnak an nei. An dilmi cu cohlang sak dingah FBA le TBA in an lungkim pi. Asinain kan Lairam ih missionary netabik a simi Rev. R. G. Johnson in a lungkim pi lo. Ziangahtile Association tampi ih qhenqhek ding kan cu hrih lo tiah a hmuh ruangah a si. Asinain culai ih ZBC General Secretary a quantu Rev. S. T. Hau Go in nasazet in a qanpi ve ruangah an cohlang ih Kalay Valley Baptist Association cu ZBC sungtel a pa li nak ah an cohlang a si.
            KVBA din hnu a hmaisabik Office Bearers pawl cu a tanglam vekin an si:
            President                      - Kip Voom (Toungphila) ( neta lam ah Ordain a ngah)
            Vice President             -Thuan Pau
            Secretary                     -Thang Khaw Pau
            Assistant Secretary      -Hrang Thuan (Tha Gaung) (Toungphila)
            Treasurer                     -Kam Za Nang
            Assistant Treasurer      -Suang Khaw Kam
            Executive Committee (EC) sungtel pawl cu a tanglam vekin an si.
            U Hlei Hmung, Bo Lian Dim, U Cong Bil (hi te pa thum hi Toungphila ihsin an si), U San Dai, U Ngin Khaw Thang, U Vum Tual, U Kham Suan, U Sun Bik, U Do Sang, U Ai Cung Nung, U Hmun Piang, U Tlang Khaw Lian, U No Sang, U Than Khup le U Thang Sai Lo tla an si.

Pathian hnaquantu pawl
            Toungphila Baptist Church ih Pathian hnaquantu pawl cu: (1) Rev. Thang Tsin (a laangtein), (2) Rev. Tuah Hrang (Methodist), (3) Pastor Ir Lian (4) Rev. Kip Voom, (5) Rev. C. Hrang Tin Khum, (6)) Rev. Lian Khaw Thang, (6) Rev. Dr. CJ Hrang Hmung, (7) Pastor Sui Hlawn Rem (8) Pastor Kay Thi Khaing, (9) Pastor Bawi Piang pawl tla an si. Tulaifang Pastor a quantu pawl cu: Rev. Lian Khaw Thang (Senior Pastor), Rev. Dr. CJ Hrang Hmung (Associate Pastor), Pastor Kay Thi Khaing (Assistant Pastor) le Pastor Bawi Piang (Assistant Pastor) tla an si. Cuihtlun ah bawmtu Saya/ma khal ret a siih (1) Saya Sawn Lian Maang le (2) Sayama Deborah Zung Rem tla an si.

Kawhhran thazaang
Tulaifangih Toungphila Baptist Kawhhran thazaang cu TMBC thawn komin innkhi 240  mipum zate 1323, tipil cia mipa (    ), tipil cia nunau (    ), tipil lo mipa (       ), tipil lo nunau (      ) an um. 2010-2011 kumih 1/10 ngahmi cu Ks. 40,000,000/- a si.

Biakinn karhbetmi pawl
            1992 kum ah Biakinn thawn a hlatnak ih umtu pawl hrangah tiin hmun thar ah biakinn hmun a lei ih Biakinn a sak. Cuih biakinn cu neta ah Area hnen ah ap a si sal. A hminah “Judson Baptist Church” tiah pek a si. Cuihsin 2007 kum March 7 ah hmunhla deuh ih umtu pawl hrangah ruahsanin biakinn thar pakhat a sak lala. Atu ahcun Taungza (9) ah a um ih a hminah “Thang Tsin Memorial Baptist Church” tiah pek a si. Tuini tiang Toungphila Baptist Church thawn hmunkhat ah umtlang hrih a si.2014 Toungphila kum 100 puai kim kan tuah qheh ah a hranten khawbul kawhhran ah um ter an si leh ding.

Hnaquan rero mi le Hmailam tumtahmi pawl
           2000 kum ihsin thokin Biakinn kiangkap zate tlak thawn hruangkulh an tuah thok ih 2002 kum ah an kulh qheh. 2001 kum ah Hlei Hmung Hall an sakih dot hnih in sak a si. 2000 kum ihsin thokin biakinn hmaiih hmun lawng a umnak ah Hall tumpi sak dingin tumtah a siih Kawhhran le Nubu in quanvo an lak. Pathian zaangfahnak in 2010 kum ah “Baptist Centenary Hall” tumpi 60’ x 105’ cu sak qheh a siih tulaifang ah hruangkulh an kulh rero lai. 2011 kum ihsin thok in “Centenary Building” dot thum sak ding tumtahmi cu hramqohnak an thok zo. Hmailam ah sak peh vivo ding a si. Cun Biakinnpi khal a tharin sak ding tumtah a siih 2013 ihsin thok dingin timtuah rero laifang a si. 2012 December thla zarhhnihnak ah Mini Bus pakhat kan leisuak thei zo a si.
            Toungphila Baptist Church hi kum 100 a kim cuahco thlang ruangah Pathian ram karhzainak hnaquan khal nasazet in quan dingin timtuahnak a nei. Tuni tiang mission hrangah sumsaw tampi in a quan ko nain Toungphila hmin ih quan a si dah lo ruangah 2012 kum ihsin thokin amahte’n mission field nei in mission hnaquan a thok thlang dingin tumtahnak a nei. Cuih tumtahnak vekin 2012 May thla thok ihsin Palai pahnih thlah in Kanpetlet peng Phung Dwe Kyin le Nga Aw Kyin khua ah mission hna kan quan thok rero zo. 

(Reference le a dang pehzom ding neta ah ka tarlang vivo leh ding)

No comments:

Post a Comment