“ZUAMSAL THEINAK”

          Mi zovek khal sualpalhnak kan tuah pang a si ahcun cuih sualnak ih man kan co tengteng ding. Cuti vekin sualman kan co tengteng ding timi daan hnuai ih a ṭhanglianmi kan si. Cuih daan cu nitin kan nun ih a ṭul tengtengmi a si tiah mi tampi in kan pom ve.

          1921 kum Siibawi ka rak si/ṭuan pekte ah Northern Verlin timi rampawn lamih a ummi siizung pakhat ah hna ka ṭuan. Ka thlen pek zankhat ahcun ṭaang(awm)nat a neimi mina pakhat a rak thleng. Kum 6 nauhak pate pakhat a si. Ṭaangpitnat a neih ruangah thaw-thawtnak lamzin cu khak in a pit ruangah cuih nauhak te hrangah thawthawt a har ngaingai. A hngawng ihsin thawthawt theinak ding thlikuate kha zamrang zetin kan vit thei ahcun a vanṭha le a nung thei pang men timi dinhmun ah a um.

          Cuih caan lai ahcun keikhal ka hmuhtonmi ka rak nei mal tuk hrih. Hngawng ihsin thawthawtnak thlikua vit-ong ding timi hi tuah olzetmi a siih a ṭhathnem thei zetmi rainak (operation) a si. Asinain kei cun veikhat te hman ka rak tuah dah hrih lomi a si.

          Thlalang mei-inn tleu tangah a tarzetmi sister nu le hnaṭuan a zir rero laimi nurse pakhat an um. Nurse nu cun rainak dingih a ṭulmi pawl hmuahhmuah kha cabuai tlunah a ret cia ṭheh. Cuih mina nauhak pate cu harsazet in thaw a thawt rero. Nauhak pate kha a rai thok thlang. Siibawi dang pawlih an raih daan zoh phahin ka kutzim, ka kezim pawl a dai ṭhehih ka khur zok rero.

          Thinphang zet phah cingin a hngawng fatete cu ka hei at thok. Ka thiamtuk hrih lo ti ka thei aw-tuk ruangah ka kut cu ngamdok, ngam lodok in a um. Asinain cuti phah cingin hi nauhak pa cu ka runsuak ngah tengteng a ṭul, timi ruahnak kan thinlung sungah a rung lut tikah ka ti thei tengteng ding tiah mah le mah rin awknak a hungsuak sal.

          Thinphan tuk ruangih a for-mi thlan hrekkhat ka mit sungah an lut. Cumi karlak in mei-inn tleu tangah nauhak pai’ thlikua cu fiangte’n ka hmu ngah. Cumi cu malte ka vun at sak tikah thli a hal zetmi nauhak patei’ ṭang sungah thli tampi a hung lut. Thazang cem le bangzet ih a um reromi a taksa cu thazang thar thawn a hung khat ka hmu tikah ka thin a nuam ngaingai. Ka thin bangnak hmuahhmuah khal a reh ṭheh. Keimah lawng um bang sehla napi’n au ciamco ding ka hiar nasa. Cuihnu ah thlikua kha ka thitsak sal. Ṭhate’n thaw a thawt thei rero hnu ah ka colhnakkhaan sungah ka kir sal. Hlawhtlinnak ka ngah ruangah ka taksa khal a zaangih ka tha khal a tho zet.

          Nazi pali tlun a rei hnu zan laifang nazi pahnih hrawngah ka khaan sangka king aw ka thei. Nauhak kil dingih kan retmi Nurse nute a rak si. Amah cu nauhak mina kil phah in a rak sing pang. A ṭhang tikah nauhak pai’ thli hawpnak pipe bunmi te a pit kha a hmu. Cutikah ziangti’n ti ding ti thei lo mangbangzet in ka hnen ah a ra tlan. “Siibawipa, zamrangzet in ra aw”, tiah ṭhate hman ṭong suak thei loin a um. A mithmai khal ṭihphannak in a khat.

          Keikhal ka va tlan lohli. Thungaite sim ahcun cuih Nurse ih tuah ṭulmi hi tuah harsa ding zianghman a um lo. Nauhak pa sunglam ihsin a suakmi khak pawl kha hlon ding lawngte a si ko. Cumi cu Nurse zate ih thiammi khal a si. A harsa ciamco mi a si cuang lo. Atu ah cuih Nurse nu in a tuahdingmi kha tuah loin thinphang in a um tikah sunralnak tumpi a rak cang. Cucu mina pate hnen ka thlen tikah a thaw a cem zo.

          Minung pakhat nunnak a lakin na cem ter tiah nasazet in mawhthluk le kawk ciamco ka duh. Harsazet ih ka ngahmi hlawhtlinnak pakhat cu daithlang le ṭihphantuknak ruangah a cemral ta a si cu. Ka thin a heng tuk lawmmam. Curuangah tlunlam upa pawl hnenah ka sim ding ih himi Nurse nu hi a hnaṭuan ihsin suah dingah ka tawlrel ding tiin ka ṭhencat aw lohli.

          Zaanlam a thlen tikah a nasazetmi report ca ka ngan. Ca sungah Nurse nu ih ti palhnak hmuahhmuah ka telh thluh. Cu hnu ah Nurse nu cu ka ko ih cuih ka nganmi ca cu aw-hraangzet in ka siar sak. Ka siarmi ca cu zaangfakza zet in a ngai ve.

          Cuih Nurse cu Wales mi a si. Mi thinlung ṭhazet le dingfelzetmi a si ko. A ṭawl nawn, thazaang nei lem lo vek a bang. Cuih tlunah a tisualmi thil ruangah a ningzak thawn, a ṭih thawn, a riahsia thawn kom tikah cun lungmit in ril hlo ding vekin a um. A hnen in ziang thuhla hman a sawn mi ka thei lo tikah ka thin a heng sinsin. Thungaite sim ahcun ka hnaṭuan a tam deuh ih ka zonzai deuh ruangah ruah lopi in hivek ih ka cannak a si tiah phuahlam in a rel thei ko. Asinain zianghman a ṭong lo tikah, zianghman rel ding na nei lo maw si? tiah thinheng aw thawn nasa zet in ka kawk bet.

          Cutik ah ngam lozet aw te thawn, “Zuamsal theinak caan in pe hram aw, Doctor” a ti.

          Rin lo pi’n ziang sawn sal ding ka thei lohli ve lo. Cuvek a ṭong ding timi ruahnak khal ka rak nei cia riai lo. Ka thinlung sungih a um rero mi cu hi Nurse hi ziangtin ka cawh ngah thei ding, ziangvek cawhkuan nasami ka pek thei ding ti lawng hi a si. Curuangah va feh thlang aw, ti ah ka dawi ih ka feh ter. Cuih hnu ah report ka nganmi parah ka hmin ka ṭhu, zung seal khal ka khen.Thaizing ah ka kuat ding ti’n ka ret.

          Cuih zaan cu zaanvar in ka itthat a thaw thei lo. “Zuamsal theinak caan in pe hrih hram aw, Doctor”, timi a ṭongfang te cu ka hna sungah a caamringring, zaanvar in hnaihnok. Ka ṭhencatmi thu hi a dik maw, dik lo; lehrul duhnak thinlung thawn ka ṭhencat pang maw tiah nasazet in thu ka ruat ih ka thin in hnaihnok nasa. Hi thu ruangah ka itthat thei lo tikah ka thin a tawi. Asinain zing ka tho tikah cun report ka nganmi ca kha ka laksal ih ka thlek ṭheh sal.

***

          Cuih thu hi a liamciami kum 20 lai ih thilcangmi a si. Culai ah mina nauhak pa te thi ko ih a ti palhmi Nurse te hi atu ahcun Wales ramṭhen ih a tumbik nauhak kilkhawinak inn ah Nurse tumbik hnaṭuan ṭuan in hlawhtlingzetin a um thlang. Nurse a ṭuannak kum tampi sung kan zohsal asile a hnaṭuannak sungah thinlung pekzet ih hna a ṭuantu khal a si. Zohṭhimtlakzet pakhat ah a cang.

          Kan dung zarh ah thlazuk pakhat ka ngah. Nurse tumbik thilthuam thawn a thuam aw mi kum tawkfang nunau pakhat ih zuk a si. A kiimvel ah nauhak rual tampi ih kulhmi zuk a si. Ral relhnak kua sungih zukmi a si. A mithmai ah thinlung retheizet mithmai a cuang. Asinain a mithmai a zohtu nauhak pawlih mithmai par ahcun duhdawtnak le rinsannak tumpi a um, ti a lang.

***

          “Midang mawhnak kan ngaithiam bangin, kanmai’ mawhnak in ngaithiam ve aw” tiah Bawipa Thlacamnak ah thla kan cam ṭheu. Cuih thlacamnak hi a olzet a bang nan nunpi dingah a harzetmi a si. Asinain kan nunnak taktak ah kan hmang thei ih kan nunpi ngaingai ahcun hlawhtlinnak tumpi a pe thei ti cu ka zum rori mi a si.

Duhdawtnak le duhsaknak thawn,

Rev. Dr. CJ Hrang Hmung.

Manila, Philippines.

(Dr. A.J. Cronin ih nganmi “Reward of Mercy” a remcang zawngih lehmi a si)