MIDANG PARAH TUAH VE UH

Baibal Caanghril:

          “Mi in kan parah tuah hai seh ti nan duh vekin midang parah tuah ve uh. Himi hi Moses Daan le profet pawl thuzirhnak ih sim duhmi taktak cu a si” (Matthai 7:12).

          “… Midang parih na hmanmi tahnak khi Pathian in na parah a hmang ve ding” (Luka 6:38).

          “Nanmah duhnak lawng si loin midang in an hrangah a thupi bikih an ruahmi kha a hmuhzia thiam ve uh” (Filipi 2:4).

          Minung hi mai’ hrang lawng zoh in, ruat in, tawlrel hmangtu pawl kan si. Nitin kan nunnak ah midang hrang hnakin kanmai’ hrangah a thupibik retin kan nung, kan tuah, kan ṭuan ṭheu. Nupa karlak hmanah kan nupi, kan pasal hrang hnakin kanmai’ hrang hi thupi sawn ah a rettu kan tampi. Minung timi cu mai’ hrang lawng boruak hai hmang kan sizia hi thuh theih lo, el theih khal a si fawn lo. Cumi a theifiangtu Bawipa Jesuh in ‘midang parah tuah ve uh’ tiah Khristian nun ih kan nunpi dingmi thu ralrin peknak thawn in zirh a si. Atu ah himi “Midang parah tuah ve uh,” timi thu hmang in thazaang lak cio dingah ka lo sawm.

1. Sui Thukham

          Matthai 7:12 kan zoh tikah himi “Sui Thukham” hi thukham hmuahhmuah funkhawmnak hrampi a si, timi kan hmu thei.

          Daan Peksalnak 6:4-5 ah, “Maw Israel mi pawl, ṭhatein ngaiuh! Bawipa Amah lawng hi kan Pathian a si. Bawipa nan Pathian cu nan thinlung zate, nan nunnak zate le nan thazaang zatein nan duhdawt pei”, a ti. Himi Baibal caang hi Sui Thukham ti khalin kawhmi a si.

          Matthai 7:12 hi Matthai 5 sungih “Tlangpar thuzirhnak” ih a hrampi le kaikhawmtu a si. Midang parih tuah dingmi hi a thupizet ruangah Bawi Jesuh in, “Moses Daan le profet pawl thuzirhnak ih sim duhmi taktak cu a si” tiah fiangzetin a bet hngaimi a si. Himi thuthawn peh aw in Baibal thiam hminthang Helel in, “Na parah tuah ter na duhmi pawl lawng midang parah tuah rori aw” a ti ve.

A tlunih kan tarlangmi pawl hramṭohnak cu ‘duhdawtnak’ parah a si. Sui thukham hi ‘duhdawtnak’ a um lo ahcun a famkim thei lomi a si. Rom 13:8-10 sungah, “Zohnen hmanah baakmi nei hlah uh. Nan baakmi cu pakhat le pakhat duhdawt awknak lawng kha siseh. Duhdawtnak neitu cu Daan thluntu a si… Mi pakhat na duhdawt asile amah hrangah a ṭha lomi cu na tuah dah lo ding. Curuangah Daan kimteih thluh thei timi cu duhdawt awk hi a si” tiah fiangzetin a sim ve.

Tuini ah zirhtu tampi in ‘Thukham’ (Daan) a thupi lo tiah an sim nasa. Asinain Bawi Jesuh in, “Moses Daan pawl le profet pawl ih thuzirhmi siatsuah dingah a ra, tiah i ruat hlah uh. Cupawl siatsuah dingah ka ra lo, an zirhmi pawl kimter dingah ka ra sawn a si” tiah fiangzetin a simmi kan hmu thei (Mat. 5:17). Cutin ka sim tikah Daan in in uk tinak a si lo. Bawi Jesuh ih ṭongkam kha thupi zetah ka tarlang dunmi sawn a si. Bawi Jesuh ih ṭongkam el in mai’ duhnak a zirh ngamtu kan um lai pang maw? Khristian kan zumnak hi Bawi Jesuh ih nunnak le a zirhmi pawl parah hrambunmi a si ruangah Bawi Jesuh ih ṭongkam hi thupibik ah ret ding a ṭul ringring a si.

2. Mah le mah thupitter.

          Minung zovek khal mah le mah thupittertu lawnglawng kan si. Midang hrangah kan ruat ko, tiah kan ti, kan au rero khalle kanmah hi thupi deuhah ret hmangmi kan si. Thuṭhimnak mallei ka tarlang ta ding. Midang thawn lole pawlkom thawn zuk tlangmi kan nei ṭheu. Cumi kan zukmi a suak tikah kan zoh hmaisabikmi cu midang zuk hnakin kanmai’ zuk kan hawl hmaisabik. Kan hmu aw hnu lawngah midang zuk kan zoh vivo ṭheu. Cangantu pawl khalin, magazine le thuthang ca pawlah kan canganmi a tel ahcun midang canganmi hnakin kanmai’ ca kan hawl hmaisabik. Midang nganmi cu neta ah kan zohsal ṭheu. Curuangah mi zovek khal hi mah le mah thupitter pawl kan si thluh.

          Kanmah le kanmah thupibik ih kan ret-aw sungah duhdawtnak famkim a um thei lo. Midang hrangah zoh daan thiam dingin zir kan ṭul. Seemtirnak 1:26 sung kan zoh tikah Pathian in minung a sersiam tikah AMAI’ hmuihmel kengin in sersiam timi thu kan hmu thei. Pathian hmuihmel kengin sersiammi kan si thluh ruangah pakhat le pakhat soisel awk ding kan si lo. Hmuhsuam, nautat, huat aw, relsiat aw rero ding kan si lo. Nunau le mipa, milian le farah, bawi le sal, mifim le mi aa tivekih thleidan awk rero ding kan si lo. Kan zatein Pathian hmaiah kan bang-aw thluh (Kolose 3:11). Curuangah mah le mah thupitter ciamco dingmi kan si lo.

3. Mah le mah theih-awknak.

          Grik khuaruat thiam hminthang Plato cun, “mah le mah theih-awk aw” (Know Thyself) tiah a ti. Minung pawl hi kanmah le kanmah kan thei awk thei ngaingai lo. Curuangah Grik mifim pawlin mah le mah theih-awknak ih a thupitzia hi an zirh awknak ah an hmang ṭheu. Mai’ zawn lawng kan ruat ṭheu ruangah midang hrangah zianghman a thupi ah kan ruatsak dah lo. Kan duhmi le kan ṭulmi lawng hi thupibik ah kan ret ṭheu. Curuangah Paul khalin Filipi 2:4 ah, “Nanmah duhnak lawng si loin midang in an hrangah a thupi bikih an ruahmi kha a hmuhzia thiam ve uh” tiah a forh ve.

          Vei tampi ah kan thinlung sungih ummi zate’n dunghmai zianghman ruat loin kan ṭong hmukhmo ṭheu. A ṭongsuaktu hrangah cun zianghman a poi lo. Sikhalsehla a ngaitu le a tuartu ih hrangah tuarharza zet a si ṭheu. Innsungsang khalah nupi le pasal pawlin mai’ zawn lawng, mai’ duhnak lawng kan fehpi ṭheu tikah innsang a nuam thei lo. Nupi in pasal ih duhmi le ṭulmi theipisak a ṭul. Cuvek thotho in pasal khalin nupi ih duhmi le ṭulmi theithiamsak a ṭul ve. Pakhat le pakhat duhmi le ṭulmi sim awton in thu kan reltlang ahcun innsang ah a nuam thei. Cuvekin pawlkom sungah le ziangvek hmun khalah pakhat le pakhat karlakah theihthiamsak-awk theinak a um ahcun a nuam thei ding. Cuticun kan pawlkom awknak a hahdam dingih a nuam ding. Kan dam lo tikah kan dam lonak ziang a si timi kan thei phot ahcun cumi natnak ihsin dam dingah siiṭha thawn kan tuamhlawm aw thei. Cuvekin kan thinlung sungih duhmi pakhat le pakhat sim awton ruangah theihthiam awknak a suakding ih nomnak a suahpi thei. Cuticun mi zovek thawn khal rualremte’n kan um thei ding a si.

4. Midang parih kan hmanmi tahnak.

          Bawi Jesuh in Luka 6:38 sungah, “Midang parih na hmanmi tahnak khi Pathian in na parah a hmang ve ding” a ti. Curuangah kan parih tuahter kan duhmi cu midang parah tuah hrimhrim a ṭul. Midang parih kan hmanmi cu kan parah hman a si ve leh ding. Mah hmuah midang ih porh le cawisang co duh si, midang hmuah porh le cawisang duh loin kan um ahcun zo in so in porh, in cawisang ding? Kanmah parah tuah ter kan duhmi cu midang parah kan tuah hmaisa a ṭul hrimrhim a si. Isaac Newton ih Second Law ah, “Ziangvek cangvaih tuahnak poh ah amah thawn a bangrep le thazang cahnak a khat ih a fehnak a bang aw lomi cangvaih tuahkir salnak a um” (The acceleration of a body is directly proportional to, and in the same direction as, the net force acting on the body, and inversely proportional to its mass) a ti.

          Curuangah midang parah kan hmanmi tahnak in kanmah parah pekir sal a si ding. Pathian kan duhdawtnak a thuk taktak ahcun kan thin a nuamzet ding. Midang thawn pawlkom khal kan hahdamzet dingih kan nuamzet ding. Midang parih kan hmanmi tahnak hi kan parah a thlengsal dingmi tahnak a si, timi hi hngilh hlah uhsi.

Thunetnak

          Tuini zumtu tampi cu midang parah hmuah zianghman ṭhatnak tuah duh bembem lo, siatnak ding lawnglawng tuah theitu tampi kan um. Cumi hi zumtu dik ih nunzia a si hrimhrim lo. Ziang a si khalle Bawipa Jesuh in thupizet ih in cahmi pawl ruat sal in, nitin kan nunnak ah kanmai’ duhnak thupi ah kan ret bangin midang in thupi ih an ruahmi kha a hmuhzia thiam zuam cio uhsi. Pathian hmuihmel keng ih sersiammi kan si thluh ruangah kan minungpi pawl parah duhdawtnak thawn ziangkim tuah zuam cio uhsi. Cuticun Bawi Jesuh ih pekmi “Sui Thukham” kim tertu ding kan si.

          Hi thu hi Pathian in a hmin sunglawinak hrangah thluasuah pe hram seh! Amen.

Duhdawtnak le duhsaknak thawn,

Rev. CJ Hrang Hmung, DMin., PhD.

Manila, Philippines.

May 25, 2013/11:19 pm/