“Hnaṭuan” timi cu ziang a si? timi hi kan thei cio ko
ding. Ziangahtile minung kan si hnuhnu cun hna ṭuan
lo kan um lo ih hnaṭuan thawn a dai aw lo, a
tongtham dah lotu zohman kan um lo. Pathian in minung in sersiam tik khalah hna
ṭuan dingah ṭuanvo
in pek. Kan biakmi Pathian amah rori khal hi hna a ṭuan
ih hnaṭuan lo cu a duh lo ti hi kan Baibal ca
sung hmun tampi ah kan hmu thei. Paul khalin a cakuat sung hmun tampi ah hnaṭuan ding thu tampi a sim ve. Rom 12:16b ah Paul in
“hnaṭuan ṭukṭak tete ṭuan duhnak
thinlung nei uh,” a ti. Hnaṭuan timi hi a thupi
zetmi, sumpai tampi ngahmi, hminthang zetmi tiah a phunphun in a um ko ding.
Sikhalsehla ziangvek hnaṭuan khal hi anmah le
sinak zawn ciar ah thupitnak an nei cio.
Curuangah
ziangvek hna kan ṭuan khal asile zahpi maimai
ding a si lo timi thu tampi a um. Atu ahhin “hnaṭuan”
thu thawn peh aw in hlandeuh mifim pawlih hminsintlak ṭongfang
tampi sungin mallai kan zoh hmaisa ta hnik ding.
A
hmaisabik ah hnaṭuan pakhat ṭuan hlan ih timtuahcia timi thu thawn pehzom awin
William Held timi pa in hitin a sim: “Hnaṭuan
hrangah a ṭhabik timtuahnak timi cu hnaṭuan thu ruat rero a si lo, hnaṭuan thu rel rero men khal a si lo, hnaṭuan hrangah zir rero khal a si lo, hna ṭuan rori kha a si tamai” a ti (The best preparation
for work is not thinking about work, talking about work, or studying for work:
it is work).
Minung
pawlin hna pakhat kan ṭuan thlang ding kan ti
tikah mallai kan timtuah hmaisa ta ding tiah kan ti ṭheu.
Cuticun hnaṭuan ding thu ruat rero vek, tawlrel rero
vek le cuih hnaṭuan ṭuan
dingmi thawn peh awmi kha theifiangkim thei dingah zir rero vekin caan kan heu
ter ṭheu. Caan kan sau ter ṭheu. Cuticun a netnak ah zianghman tuahsuak loin caan
cu a liam men ṭheu.
Curuangah
hna pakhat ṭuan dingah timtuah tawlrel rero
hnakin tuah dingmi kha ṭuan lohli mai ding
duhsaknak in himi ṭongkam hi a simmi a si. Cumi
cu a tawinak in kan sim asile “Hnaṭuan hrangah
timtuahnak ṭha bik cu ṭuan
ding a ummi hna kha ṭuan lohli mai hi a si” tiah
kan ti thei.
Caan sau ternak
Caan
sau ternak, neta ah tuah leh ding tiin caan ṭhawn
reronak (procrastination) thawn peh aw in Mirang ṭongih mi theih tammi ṭongfim
pakhat a um: “Caan ṭhawnsalnak hi caan firtu a
si” (Procrastination is the thief of time) ti a si. Tuah ding caan ah
tuah loin caan kan ṭhawn ṭheu ruangah a lak in caan a cemheu ṭheu men ih fifir in thil an fir vekin firsak kan tuar
a si tiduhnak a si.
Cumi
thu thawn peh awin English Biazai thiam hminthang pakhat a simi Edward Young
(1681-1765) in “Night Thoughts” timi biazai sungah hitin a ngan: “Procrastination
is the thief of time; Year after year it steals, till all are fled” (http://www.bartleby.com/360/6/60.html).
Sim duhmi cu kan tikcu caan hi atu rori ah ṭhate'n
hmang loin cutik ah, khatik ah tiin kan ṭhawn
vivo asile kan tikcu caan neihmi hmuahhmuah a zatein a cem thluh viarviar ding
tinak a si.
Cuih
biazai sung thotho ah a nganbet hrihmi pakhat a um. Cumi cu tikcu caan ṭhawn vivo hmang phah in tar ih a thitu minung tampi
an um zia khal hiti’n a sim bet hrih:
Mi
tampi in kan nun hi kan zohsal tikah ziangtin kanmah le kanmah kan hmu awk ṭheu ti kan zoh tlang hnik pei; Kum 30 ah, kei hi
zianghman lo ka si pang maw tiah a ruat thok. Kum 40 a kim tikah cun si ngai,
zianghman lo ka si ual ti a theifiang ih hiti’n um men cu a cang lo ding tiah a
tumtahmi pawl a thleng aw sal. Kum 50 ahcun hitluk lawmmam ka khul a fung maw
si tiah amah le amah a mawhthluk aw. (Tikcu caan a ṭhawn
aw ringring ṭheumi thu kha mi in an thei thluh
thlang). Cutik lawngah khuaruat sau zetih a rak tumtahmi pawl ṭhate’n hlawhtling theinak dingah dingte’n ka ṭuanthok thlang ding tiah ṭhencatnak
a nei. Cuihhnu ah cuhnak ih ṭha sawn tuah dingin
a ṭhencat bet lala. Cutiin a netnak ah zianghman
tuahmi nei cuca loin amah kelte’n a nunnak a cemta. (At thirty, man suspects
himself a fool; Knows it at forty, and reforms his plan; At fifty chides his
infamous delay, Pushes his prudent purpose to resolve; In all the magnanimity
of thought Resolves, and re-resolves; then dies the same).
Curuangah
mifim thuruat thiam kum upa pawlin “tuah ding a ummi hi zamrangzet in tuah, ṭuan cio uh law, nan tikcu caan kha ṭhawn ter rero hlah uh” tiah nonawn pawl hnenah
ruahnak an pe ṭheu ti kha mang cio ding a thupi.
Mirang
canganthiam hminthang Charles Dickens (1812-1870) khalin hnaṭuan thu thawn pehpar aw in hitin ruahnak a pe ve:
“Tuihsun tuah theimi hnaṭuan hi thaizing ah ka ṭuan leh ding ti ah caan ṭhawn
hlah uh” tiah fiangzetin a sim (Never do tomorrow what you can do today).
Hnaṭuan timi hi a
thupi ngaingai
Vei
tampi ah hnaṭuan paih lo ih ummen kan hmang ṭheu. Hna kan ṭuan lo
ruangah sunralnak tampi a thleng ṭheu ko ding.
Baibal sung kan zoh tikah hnaṭuan thupitzia kan
hmu thei. Hnaṭuan timi hi a thupi ngaingai mi a
si.
France
khawruat thiam hminthang Voltaire (1694-1778) khalin hnaṭuan thuhla ah hitin a sim ve: Hnaṭuan timi in zaangzelnak, ṭhat
lonak le farah sambaunak timi thil ṭha lo pathum
kha a kilkhawi ringring a ti (Work keeps at bay three great evils: boredom,
vice, and need). Cumi cu hnaṭuan ih hlawknak
a sim duhmi a si. Hna ṭuan lo cun cuih
zaangzelnak, ṭhat lonak le farah sambaunak in a
thlun ringring tinak a si.
Charles
Evans Hughes (1862-1948) {Chief Justice of the U.S. Supreme Court, U.S.
Secretary of State, governor of New York} timi pa in, “Hnaṭuan timi hi kei ka zumnak ahcun minung hrangah a ṭha ngaingai. Hna tampi caan reipi sung kan ṭuan asile a ṭha
deuhdeuh. Minung hrangah ṭhathnemnak a pe
deuhdeuh. Hnaṭuan loin kan um asile kan umlak
men ih thinbangnak le vaivuan in kan um thei”, tiah a sim (I believe in work,
hard work and long hours of work. Men do not break down from overwork, but from
worry and dissipation).
Hna timi hi tampi kan ṭuan deuhdeuh le a ṭha
sinsin. Caan tampi sung kan ṭuan deuhdeuh le
hlawknak a tam sinsin. Zaran hnaṭuan caan hi
nikhat ah nazi pariat a si ti bang sehla, hna tampi ṭuan
kan timi cu nazi pariat hnak ih tam sawn ṭuan
pawl sim duhmi a si. Vei tampi ah mi tampi cun hna tamtuk na ṭuan ruangah na thluak a bang tuk ih mi bang lo ah na
cang thei, na harhdamnak khal a siatsuah thei an ti ṭheu.
Cumi zawnah Hughes cun hna tampi kan ṭuan
ruangah kan vaivuan ih kan siatsuah awk a si lo, kan thinphannak, thinbangnak (worry)
ruangah mi a siatsuah sawn kha a si, tiah a ruat.
Sikhalsehla
khat lam ah ruah a ṭulmi pakhat cu hna
lawnglawng ṭuan rero ih cawlh hna thiam lo cun
siatsuah awknak cu a thleng thei ko. Minung kan siih ceet (machine) kan
si lo. Curuangah amah le tawkzawn, kan ṭuan thei
tawk lawng ṭuanin cawlh caan kan nei a ṭul. Cu lo cun kan thazaang cem in kan ze hniamhniam
dingih kan ṭuan vekin hlawhtlin lo a ol te lala
fawn.
Hna
kan ṭuan tikah kan lunglut zawng le kan
paihzawng hnaṭuan kha ṭuan
thei sehla a ṭha. Kan ṭuan
paih lem lomi hna kan ṭuan tikah kan hnaṭuan sungah a thaw kan ti thei lo. Curuangah kan paih
zawng hnaṭuan hril thiam in ṭuan a ṭha. Mai’ paih
zawng le lunglut zawng hna kan ṭuan asile bang
khal a um lo, cawl lo khalin kan ṭuan thei vivo
ko ding. Thir timi hi hman loin reipi kan ret tikah thir-ek, a tlap (rust)
a kai. Cuvek ṭhiamṭhiam
in kan thluak (brain) hi a hnaṭuan a mal
le kan thluak khal a tlap a kai thei. Kan thluak a tlap a kai timi cu hman ṭha lo ah a cang thei ti sim duhnak a si.
Tuante tho ih
hnaṭuantu cu a hlawhtling ding
Zing tuante tho le mi taimak pawl cu
hlawknak tampi an co thei. Mirang thufim ah ‘Tuante a thotu vate cun pangang a
kai ngah’ (The early bird catches the worm) an ti ṭheu. Sim duhmi cu tlai hnu kan tho asile tuah ding
kan tlai thluh ih midang in in khel thluh. Kan hrangah ṭhathnem
ding hmuahhmuah in fehliamsan thluh zo tinak a si. ‘Early bird’ timi hi an hman
tamtuk ruangah tuante a tho ṭheu pawl, thupi
hlapi a ṭuantu pawl cu midang hnak ih tlai an
duh lo ih tuante a ra ṭheu pawl tiah neta lam
ahcun sullam a nei vivo.
Asinain hi zawn ah ruah ding a um ve.
Ram hrekkhat ahcun zan tlaipi tiang hna an ṭuan.
Sum an hawl. Cutikah tuante it ding caan an nei lo. An it a tlaizet ruangah
tuanten an tho thei ve lo. Hi pawl teh an hlawhtling thei lo maw? kan tikah a
hlawhtlingzetmi tampi an um ko. Curuangah san ih zir in, umhmun le hnaṭuan ih zir in tuante it le tho hi a pehpar aw ding
tiah ruahding a um ve ko. Kanmah le dinhmun le sinak ciar zoh in hman theihmi
hi a ṭha ko lo maw, tiah cangantu cun a ruat.
Ron Dentinger timi pa in zing tuante
tho hi hlawknak a si, timi thu ah a simmi cu, “Ihnak ihsin zingpitte tho le tho
lo timi hi leitlun ah hlawhtlinnak timi thawn pehzomnak a nei,” ti a si. Ziang
a va si khalle zingpit tuante tho hi ziangtlukin a hlawkzia thu a simtu tampi
an um, ti hi kan theih cio a ṭha.
Martin Luther King Jr. (1929-1968) cun
hitin a sim: “Hi leitlun na nun sungah zingvek hnaṭuan
na ṭuan khal asile cuih hnaṭuan cu a ṭha thei
bikin ṭuan aw. Mi zovek khal siseh hnaṭuan thawn pehpar in zohman ih tuah thei lo ding
khopin a ṭhabikin tuah ding a si. Thu pakhat
khat ruangih hnawm thianfai tertu hnaṭuantu cun
Michael Angelo ih zuk suai bangin, Shakespear ih biazai ngan bangin, Beethoven
ih awnmawi mawizet a phuah bangin, a ṭha thei
bik dingin ṭuan aw. Cutin na ṭuan asile hi leitlun mi hmuahhmuah le vancung a
thlengtu pawl khal in hipa/ hinu ih hmunphiatmi cu a thiangfai lawlaw. A hnaṭuan a neh lawlaw a si, an lo ti ding,” ti a si. Anih
cun zingpit tho ding thu cu a sim kherkher ve lo.
Hnaṭuan thu ah
Baibal ih sim daan.
Hi a tlunlam ih kan tarlangmi hnaṭuannak thawn pehparmi thuhla pawl hi leitlun mifim le
mi hminthang pawlih hmuh daan deuh hlir a si. Asile kannih Khristian pawl
hrangah kan Baibal in teh hnaṭuannak thawn peh
awin ziangtin thu in zirh? tihi mallai kan zoh hnik pei. Thufim 6:6 ah “Mi
zaangzel pawl cun sihte khi va zoh seh, Sihte nuncanzia zoh in zir seh,” a ti.
Sihte timi hi sun le zaan ti loin nasazet le taimak suah in hna an ṭuan ringring. Sihte ih hnaṭuan
daan hi kan kiangkap naite ah nitin kan hmu thei ringringmi a si. Anmah hnakin
a let tampi a tummi hman ol-aiten an khai thei ih hnaṭuan
lamah cun rel ding dang um loin an law lawlaw a si.
Cun Paul khalin 2 Thessalon 3:6-13
sungah hnaṭuan ding forhnak thuhla hitin a simmi
kan hmu thei: “U le nau tla, kan thuzirhmi bangtuk ih a thlun lotu unau pawl le
mi zaangzel pawl cu hrial uh, tiah kan Bawipa Jesuh Khrih hminin thu kan lo pe
a si. Kan tuahmi vekih tuah ding cu nan theifiang a si. Nan hnenih kan um laiah
khan zaangzel in kan um lo. Kanmah rori in kan ṭuan,
kan cangvai ih zo hrang hmanih thilri si lo dingin a sunzan in kan ṭuan a si. Hiti ih kan ṭuannak
cu nanmah ih bom dingah dil theinak thu kan neih lo ruangah a si lo; nanmah ih
cawn dingah kan ṭuanmi a si. Nan hnenih kan um
laiah khan, ‘Hna a ṭuan lotu cu rawl khal ei
hlah seh’ tiah kan lo sim ṭheu. Hiti ih kan lo
simnak cu nanmah sungah mi hrekkhat zaangzel in an um ih hnaṭuan zianghman zuam loin midang hnaihnok lawng an
thiam. Cubangtukih a nungmi pawl hnenah felfai teih nung dingah le mahih
pumcawmnak hrang ṭuan ve dingah Bawi Jesuh Khrih
hminin kan forhfialmi le ralrinnak kan pek duhmi an si,” tiah a sim a si.
Curuangah kan Baibal khalin hnaṭuan hi a
thupitter zet tiah kan hmu thei.
Leitlun khawvel mi pawl hman lawzet le
taimak suahin hna tampi an ṭuan ih hlawhtlinnak
tampi an ngah. Kannih zumtu pawl, a nung Pathian ih sersiammi kan siih a siammi
hi leitlun ah kan nun sung hmuahhmuah zaangzel men loin Bawipai’ hrangah siseh,
kanmah le pumpak, kan innsang, miphun le ram hrangah nasazetin hna kan ṭuan cio ding a ṭul a
si. Kannih zumtu diktak pawl hi Pathian thluasuah tampi a dong ngahtu dingmi
kan si. Pathian in thluasuah tampi in pe zomi pawl kha a co ngah thiamtu si cio
dingah kan ti theisung hmuah taimak suah in ṭuan
cio uhsi.
Duhdawtnak le
duhsaknak thawn,
PCU, Manila, Philippines.
No comments:
Post a Comment