Saturday, May 4, 2013

HNAṬUAN TIMI CU…

“Hnauan” timi cu ziang a si? timi hi kan thei cio ko ding. Ziangahtile minung kan si hnuhnu cun hna uan lo kan um lo ih hnauan thawn a dai aw lo, a tongtham dah lotu zohman kan um lo. Pathian in minung in sersiam tik khalah hna uan dingah uanvo in pek. Kan biakmi Pathian amah rori khal hi hna a uan ih hnauan lo cu a duh lo ti hi kan Baibal ca sung hmun tampi ah kan hmu thei. Paul khalin a cakuat sung hmun tampi ah hnauan ding thu tampi a sim ve. Rom 12:16b ah Paul in “hnauan ukak tete uan duhnak thinlung nei uh,” a ti. Hnauan timi hi a thupi zetmi, sumpai tampi ngahmi, hminthang zetmi tiah a phunphun in a um ko ding. Sikhalsehla ziangvek hnauan khal hi anmah le sinak zawn ciar ah thupitnak an nei cio. 

 
Curuangah ziangvek hna kan uan khal asile zahpi maimai ding a si lo timi thu tampi a um. Atu ahhin “hnauan” thu thawn peh aw in hlandeuh mifim pawlih hminsintlak ongfang tampi sungin mallai kan zoh hmaisa ta hnik ding.
A hmaisabik ah hnauan pakhat uan hlan ih timtuahcia timi thu thawn pehzom awin William Held timi pa in hitin a sim: “Hnauan hrangah a habik timtuahnak timi cu hnauan thu ruat rero a si lo, hnauan thu rel rero men khal a si lo, hnauan hrangah zir rero khal a si lo, hna uan rori kha a si tamai” a ti (The best preparation for work is not thinking about work, talking about work, or studying for work: it is work).
Minung pawlin hna pakhat kan uan thlang ding kan ti tikah mallai kan timtuah hmaisa ta ding tiah kan ti heu. Cuticun hnauan ding thu ruat rero vek, tawlrel rero vek le cuih hnauan uan dingmi thawn peh awmi kha theifiangkim thei dingah zir rero vekin caan kan heu ter heu. Caan kan sau ter heu. Cuticun a netnak ah zianghman tuahsuak loin caan cu a liam men heu.
Curuangah hna pakhat uan dingah timtuah tawlrel rero hnakin tuah dingmi kha uan lohli mai ding duhsaknak in himi ongkam hi a simmi a si. Cumi cu a tawinak in kan sim asile “Hnauan hrangah timtuahnak ha bik cu uan ding a ummi hna kha uan lohli mai hi a si” tiah kan ti thei.

Caan sau ternak 
Caan sau ternak, neta ah tuah leh ding tiin caan hawn reronak (procrastination) thawn peh aw in Mirang ongih mi theih tammi ongfim pakhat a um: “Caan hawnsalnak hi caan firtu a si” (Procrastination is the thief of time) ti a si. Tuah ding caan ah tuah loin caan kan hawn heu ruangah a lak in caan a cemheu heu men ih fifir in thil an fir vekin firsak kan tuar a si tiduhnak a si.
Cumi thu thawn peh awin English Biazai thiam hminthang pakhat a simi Edward Young (1681-1765) in “Night Thoughts” timi biazai sungah hitin a ngan: “Procrastination is the thief of time; Year after year it steals, till all are fled” (http://www.bartleby.com/360/6/60.html). Sim duhmi cu kan tikcu caan hi atu rori ah hate'n hmang loin cutik ah, khatik ah tiin kan hawn vivo asile kan tikcu caan neihmi hmuahhmuah a zatein a cem thluh viarviar ding tinak a si.
Cuih biazai sung thotho ah a nganbet hrihmi pakhat a um. Cumi cu tikcu caan hawn vivo hmang phah in tar ih a thitu minung tampi an um zia khal hiti’n a sim bet hrih:
Mi tampi in kan nun hi kan zohsal tikah ziangtin kanmah le kanmah kan hmu awk heu ti kan zoh tlang hnik pei; Kum 30 ah, kei hi zianghman lo ka si pang maw tiah a ruat thok. Kum 40 a kim tikah cun si ngai, zianghman lo ka si ual ti a theifiang ih hiti’n um men cu a cang lo ding tiah a tumtahmi pawl a thleng aw sal. Kum 50 ahcun hitluk lawmmam ka khul a fung maw si tiah amah le amah a mawhthluk aw. (Tikcu caan a hawn aw ringring heumi thu kha mi in an thei thluh thlang). Cutik lawngah khuaruat sau zetih a rak tumtahmi pawl hate’n hlawhtling theinak dingah dingte’n ka uanthok thlang ding tiah hencatnak a nei. Cuihhnu ah cuhnak ih ha sawn tuah dingin a hencat bet lala. Cutiin a netnak ah zianghman tuahmi nei cuca loin amah kelte’n a nunnak a cemta. (At thirty, man suspects himself a fool; Knows it at forty, and reforms his plan; At fifty chides his infamous delay, Pushes his prudent purpose to resolve; In all the magnanimity of thought Resolves, and re-resolves; then dies the same).
Curuangah mifim thuruat thiam kum upa pawlin “tuah ding a ummi hi zamrangzet in tuah, uan cio uh law, nan tikcu caan kha hawn ter rero hlah uh” tiah nonawn pawl hnenah ruahnak an pe heu ti kha mang cio ding a thupi.
Mirang canganthiam hminthang Charles Dickens (1812-1870) khalin hnauan thu thawn pehpar aw in hitin ruahnak a pe ve: “Tuihsun tuah theimi hnauan hi thaizing ah ka uan leh ding ti ah caan hawn hlah uh” tiah fiangzetin a sim (Never do tomorrow what you can do today).

Hnauan timi hi a thupi ngaingai
Vei tampi ah hnauan paih lo ih ummen kan hmang heu. Hna kan uan lo ruangah sunralnak tampi a thleng heu ko ding. Baibal sung kan zoh tikah hnauan thupitzia kan hmu thei. Hnauan timi hi a thupi ngaingai mi a si.
France khawruat thiam hminthang Voltaire (1694-1778) khalin hnauan thuhla ah hitin a sim ve: Hnauan timi in zaangzelnak, hat lonak le farah sambaunak timi thil ha lo pathum kha a kilkhawi ringring a ti (Work keeps at bay three great evils: boredom, vice, and need). Cumi cu hnauan ih hlawknak a sim duhmi a si. Hna uan lo cun cuih zaangzelnak, hat lonak le farah sambaunak in a thlun ringring tinak a si.
Charles Evans Hughes (1862-1948) {Chief Justice of the U.S. Supreme Court, U.S. Secretary of State, governor of New York} timi pa in, “Hnauan timi hi kei ka zumnak ahcun minung hrangah a ha ngaingai. Hna tampi caan reipi sung kan uan asile a ha deuhdeuh. Minung hrangah hathnemnak a pe deuhdeuh. Hnauan loin kan um asile kan umlak men ih thinbangnak le vaivuan in kan um thei”, tiah a sim (I believe in work, hard work and long hours of work. Men do not break down from overwork, but from worry and dissipation).
          Hna timi hi tampi kan uan deuhdeuh le a ha sinsin. Caan tampi sung kan uan deuhdeuh le hlawknak a tam sinsin. Zaran hnauan caan hi nikhat ah nazi pariat a si ti bang sehla, hna tampi uan kan timi cu nazi pariat hnak ih tam sawn uan pawl sim duhmi a si. Vei tampi ah mi tampi cun hna tamtuk na uan ruangah na thluak a bang tuk ih mi bang lo ah na cang thei, na harhdamnak khal a siatsuah thei an ti heu. Cumi zawnah Hughes cun hna tampi kan uan ruangah kan vaivuan ih kan siatsuah awk a si lo, kan thinphannak, thinbangnak (worry) ruangah mi a siatsuah sawn kha a si, tiah a ruat.
Sikhalsehla khat lam ah ruah a ulmi pakhat cu hna lawnglawng uan rero ih cawlh hna thiam lo cun siatsuah awknak cu a thleng thei ko. Minung kan siih ceet (machine) kan si lo. Curuangah amah le tawkzawn, kan uan thei tawk lawng uanin cawlh caan kan nei a ul. Cu lo cun kan thazaang cem in kan ze hniamhniam dingih kan uan vekin hlawhtlin lo a ol te lala fawn.
Hna kan uan tikah kan lunglut zawng le kan paihzawng hnauan kha uan thei sehla a ha. Kan uan paih lem lomi hna kan uan tikah kan hnauan sungah a thaw kan ti thei lo. Curuangah kan paih zawng hnauan hril thiam in uan a ha. Mai’ paih zawng le lunglut zawng hna kan uan asile bang khal a um lo, cawl lo khalin kan uan thei vivo ko ding. Thir timi hi hman loin reipi kan ret tikah thir-ek, a tlap (rust) a kai. Cuvek hiamhiam in kan thluak (brain) hi a hnauan a mal le kan thluak khal a tlap a kai thei. Kan thluak a tlap a kai timi cu hman ha lo ah a cang thei ti sim duhnak a si.

Tuante tho ih hnauantu cu a hlawhtling ding
          Zing tuante tho le mi taimak pawl cu hlawknak tampi an co thei. Mirang thufim ah ‘Tuante a thotu vate cun pangang a kai ngah’ (The early bird catches the worm) an ti heu. Sim duhmi cu tlai hnu kan tho asile tuah ding kan tlai thluh ih midang in in khel thluh. Kan hrangah hathnem ding hmuahhmuah in fehliamsan thluh zo tinak a si. ‘Early bird’ timi hi an hman tamtuk ruangah tuante a tho heu pawl, thupi hlapi a uantu pawl cu midang hnak ih tlai an duh lo ih tuante a ra heu pawl tiah neta lam ahcun sullam a nei vivo.
          Asinain hi zawn ah ruah ding a um ve. Ram hrekkhat ahcun zan tlaipi tiang hna an uan. Sum an hawl. Cutikah tuante it ding caan an nei lo. An it a tlaizet ruangah tuanten an tho thei ve lo. Hi pawl teh an hlawhtling thei lo maw? kan tikah a hlawhtlingzetmi tampi an um ko. Curuangah san ih zir in, umhmun le hnauan ih zir in tuante it le tho hi a pehpar aw ding tiah ruahding a um ve ko. Kanmah le dinhmun le sinak ciar zoh in hman theihmi hi a ha ko lo maw, tiah cangantu cun a ruat.
          Ron Dentinger timi pa in zing tuante tho hi hlawknak a si, timi thu ah a simmi cu, “Ihnak ihsin zingpitte tho le tho lo timi hi leitlun ah hlawhtlinnak timi thawn pehzomnak a nei,” ti a si. Ziang a va si khalle zingpit tuante tho hi ziangtlukin a hlawkzia thu a simtu tampi an um, ti hi kan theih cio a ha.
          Martin Luther King Jr. (1929-1968) cun hitin a sim: “Hi leitlun na nun sungah zingvek hnauan na uan khal asile cuih hnauan cu a ha thei bikin uan aw. Mi zovek khal siseh hnauan thawn pehpar in zohman ih tuah thei lo ding khopin a habikin tuah ding a si. Thu pakhat khat ruangih hnawm thianfai tertu hnauantu cun Michael Angelo ih zuk suai bangin, Shakespear ih biazai ngan bangin, Beethoven ih awnmawi mawizet a phuah bangin, a ha thei bik dingin uan aw. Cutin na uan asile hi leitlun mi hmuahhmuah le vancung a thlengtu pawl khal in hipa/ hinu ih hmunphiatmi cu a thiangfai lawlaw. A hnauan a neh lawlaw a si, an lo ti ding,” ti a si. Anih cun zingpit tho ding thu cu a sim kherkher ve lo.

Hnauan thu ah Baibal ih sim daan.
          Hi a tlunlam ih kan tarlangmi hnauannak thawn pehparmi thuhla pawl hi leitlun mifim le mi hminthang pawlih hmuh daan deuh hlir a si. Asile kannih Khristian pawl hrangah kan Baibal in teh hnauannak thawn peh awin ziangtin thu in zirh? tihi mallai kan zoh hnik pei. Thufim 6:6 ah “Mi zaangzel pawl cun sihte khi va zoh seh, Sihte nuncanzia zoh in zir seh,” a ti. Sihte timi hi sun le zaan ti loin nasazet le taimak suah in hna an uan ringring. Sihte ih hnauan daan hi kan kiangkap naite ah nitin kan hmu thei ringringmi a si. Anmah hnakin a let tampi a tummi hman ol-aiten an khai thei ih hnauan lamah cun rel ding dang um loin an law lawlaw a si.
          Cun Paul khalin 2 Thessalon 3:6-13 sungah hnauan ding forhnak thuhla hitin a simmi kan hmu thei: “U le nau tla, kan thuzirhmi bangtuk ih a thlun lotu unau pawl le mi zaangzel pawl cu hrial uh, tiah kan Bawipa Jesuh Khrih hminin thu kan lo pe a si. Kan tuahmi vekih tuah ding cu nan theifiang a si. Nan hnenih kan um laiah khan zaangzel in kan um lo. Kanmah rori in kan uan, kan cangvai ih zo hrang hmanih thilri si lo dingin a sunzan in kan uan a si. Hiti ih kan uannak cu nanmah ih bom dingah dil theinak thu kan neih lo ruangah a si lo; nanmah ih cawn dingah kan uanmi a si. Nan hnenih kan um laiah khan, ‘Hna a uan lotu cu rawl khal ei hlah seh’ tiah kan lo sim heu. Hiti ih kan lo simnak cu nanmah sungah mi hrekkhat zaangzel in an um ih hnauan zianghman zuam loin midang hnaihnok lawng an thiam. Cubangtukih a nungmi pawl hnenah felfai teih nung dingah le mahih pumcawmnak hrang uan ve dingah Bawi Jesuh Khrih hminin kan forhfialmi le ralrinnak kan pek duhmi an si,” tiah a sim a si. Curuangah kan Baibal khalin hnauan hi a thupitter zet tiah kan hmu thei.
          Leitlun khawvel mi pawl hman lawzet le taimak suahin hna tampi an uan ih hlawhtlinnak tampi an ngah. Kannih zumtu pawl, a nung Pathian ih sersiammi kan siih a siammi hi leitlun ah kan nun sung hmuahhmuah zaangzel men loin Bawipai’ hrangah siseh, kanmah le pumpak, kan innsang, miphun le ram hrangah nasazetin hna kan uan cio ding a ul a si. Kannih zumtu diktak pawl hi Pathian thluasuah tampi a dong ngahtu dingmi kan si. Pathian in thluasuah tampi in pe zomi pawl kha a co ngah thiamtu si cio dingah kan ti theisung hmuah taimak suah in uan cio uhsi.
         
Duhdawtnak le duhsaknak thawn,

Rev. CJ Hrang Hmung, DMin, PhD (Dev.Adm) 

PCU, Manila, Philippines.

No comments:

Post a Comment