SAMARIA MIṬHA (NA INNHNEN ZO A SI?)

Baibal Caanghril:

Jesuh in, “Suamhmang ih an kaih mipa ih innhnen cu himi pathum lakah hin zo hi so a si, tiah na ruat?” tiah a sut. Daan zirhtu saya in, “Amah a zaangfahtu pa hi a si,” tiah a let. Jesuh in, “Feh awla cubangtuk in va tuah ve aw,” tiah a ti (Luka 10:36-37).

(Siarbet dingmi: Luke 10:25-37)

          Samaria miṭha pa tahṭhimnak thu hi Luka lawng in a ngan. Hi tahṭhimnak hi Jesuh simmi tahṭhimnak pawl lakah mi ih theih tam bikmi a si. Luka siar lo thuthangṭha dang pawl cun Samaria miṭha pa thu an sim lo. Hi thu hi Luka in khuitawk ihsin a lak ticu theihfiang lomi a si. Amah Luka hi Jesuh dungthluntu hleihnih lakih tel a si fawn lo ih simtu a nei cu a si ko ding, tiah ruah theih a si. Luka in himi thu a sim hlan ah Jesuh in mangbangza tampi a tuah zo, ti hi Baibal ah kan hmu thei a si. A tuah zomi mangbangza pawl cu; tisuar a dai ter, mithi a thoter, mina a dam ter, mi thawng nga rawl a do, Piter in Messiah na si a ti, khuasia a dawi, mi sawmsarih pahnih thuthangṭha phuang dingah a thlah, tvp. tla an si (Luk 8:1-56: 9:1-62: 10:1-24). Curuangah Judah daan thiam pawl in Jesuh cu an thlun vivo ih a sual an bawh, thang an kam rero laifang tikcu caan a si.

1. A thuanthu um daan

          Hi thuanthu a thoknak kan zoh tikah Judah daanthiam pakhat in “Kumkhua nunnak ka ngah theinak dingah ziangso ka tuah ding” tiah Jesuh ih sual hawl duh ah le hniksak duh ah thu a suhnak thu kan hmu (10:25). Jesuh in, “Ca Thianghlim in ziangso a ti? A timi cu na pom daan ziangtinso a si?” tiah a let. Daanthiam pa in Daanpek salnak 6:5 le Puithiam hnaṭuannak 19:18 sirhsan in a let: “Bawipa na Pathian cu na thinlung hmuahhmuah, na nunnak hmuahhmuah, na cahnak hmuahhmuah le na ruahnak hmuahhmuah thawn na duhdaw pei ih na innhnen cu nangmah na duh-awk vekin duhhai ve pei” a ti. Cule Jesuh in, “Na simmi cu a dik a si; cubangtukin va tuah awla na nung ding,” tiah a ti.

          Cutikah daanthiampa cun amah le amah thiam coter awk a duh ruangah Jesuh hnenah, “Zoso ka innhnen cu?” tiah a sut. “Thiam coter awk a duh,” timi hi mifel, miṭha ka si ti a langter duh ruangah a si. Daanthiam le Farasi pawl cu Jesuh in miṭha lo, mi hrokhrawl pawl tiah vei tampi a sim dahmi tla an si. Cuih lungput a duh lo ruangah Jesuh in, “Samaria miṭha pa” tahṭhimnak hi a simnak a si cu. Hi thuanthu hi a cang taktakmi a si maw, si lo ti hi theih a si lo. Sikhalsehla Judah Daamthiam, Puithiam le Levi pawl mawhthluknak thu a si ih Judah pawl ih huatmi le ziang an siar lomi Samaria mi a khaisannak thu a si. Samaria mi pawl cu Judah mi pawl Assyria sal ih an taan lai ah ramdang mi thawn a um tlangmi Judah mi pawl ih tefa pawl an si (2 Siang. 17:24). Miphun dang thawn cokpolhmi an si. Curuangah Judah pawl in Samaria pawl cu mithiang lo tiah an ruat minung famkim lo tiah an nautat, an hmuhsuam. Cuticun 128 BC ah Gerizim tlang ih Samaria biakṭheng tla Judah pawl in an siatsuah.

          Jericho le Jerusalem hi suklam peng 17 a hlat mi a si. Jesusalem cu tipi thuanthum tlun pi 2500 a sannak ah a umih Jericho cu pi 770 a sannak ah an um. Himi lamzin hi damiah tamnak a si. Jerikho hi ram ṭhatnak a siih Puithiam le biakinn hnaṭuan Levi pawl tampi an um. Jerusalem cu biakinn umnak a siih Pathian hnen rai an thawinak hmunpi a si.

          Puithiam le Levi in mina pa an tuamhlawm lonak hi Puithiam pawl cu mithi an tham, an daai le ni 7 sung rai an thawithei lo  ruangah a si thei (Mipum. 9:11). A si lo le misual tamnak lamzin a siih “na aw ter-in thang in kam tla a si ding,” ti an ṭih ruangah a si thei. Ziangruangah an tuamhlawm lo ti hi Baibal in fiangtein a sim lo. Jesuh ih sim duhmi ahcun: Puithiam hi Pathian hnaṭuantu a sinain zaangfahnak nei loin a fehsan, a tlasam a si, ti duhnak in a sim. Levi mi pa khal hin mi thiang lo can ding kha a ṭih maw? A si lo le suamhmang (damiah) in in vuak ve pang ding ti a phang a si pei maw, ti hi kan thei lo. Amai’ hrang ahcun vuak a tongtu va tuamhlawm hnakin amah thianghlim te ih a um kha a hrangah a thupi sawn. Amah hrang lawng zawnruat awtu a si ve.

          Sikhalsehla cuih mina pa cu suamhmang in a thil an longsak thluh ih tlunah an thawimi a siih cupa cu Judah mi a si. Samaria pa cun anmah nautattu Judah phun a si maw si lo timi ah a buaipi lo. Suamhmang pawlin thang an kam le kam lo, a khualtlawnnak hnaihnok ding maw? hnaihnok lo ding tivek pawl zianghman ruat loin a bawm tamai. Harsatnak a tongtu, amai’ minungpi pakhat a si timi zawnruahnak thawn a tuamhlawm mai a si. Culawng si loin a kenmi rannung parah a toter ih khualbuk ah a fehpi. Khualbuk ah a ret ih tangka fanghnih (denarii pa 2) tla a taanta. Tangka fangkhih hi pacang pakhat ni hnih hlawhman a siih ralringteih hman asile riahbuk ih zarh hnih riahnak khop tangka a si.

2. Daanthiam pa hnenah Jesuh ih thusuhmi.

          “Samaria miṭha” thuanthu a sim ṭheh hnu ah Jesuh in, “Suamhmang ih an kaihmi pa ih innhnen cu himi pathum lakah hin zo hi so a si, tiah na ruat?” tiin thu a sut. Jesuh ih thusuhmi, “suamhmang ih an thawimi pa ih innhnen cu” himi pathum (Puithiam, Levi le Samaria) lakah hin zo hi so a si? a ti duhmi cu a si. Daanthiam pa in “Amah a zaangfah tupa hi a si,” tiah a let. Hih zawn ah “Samaria pa” timi ṭongfang hi a hmang duh lo si hmang ding. Sikhalsehla Puithiam le Levi a si lo ti cu a thinlung sungih a ruahmi cu a si ko ding. Tuahmawhnak siseh, harsatnak pittawk siseh, kan duh lozetmi thu harsa kan ton caanih kan innhnen ṭhabik cu kan unau sungkhat, kan miphunpi a si ṭheu lo ih kanmah parih zaangfahnak a langtertu pawl an si sawn ṭheu. Kan ral a va si hmanah zonzai le harsat caan ah kan minungpi a si ti zawnruahnak neiin dawnkhamnak pawl ṭhiatbalin bawm ding a ṭulzia Jesuh in a langter duhnak a si. Samaria pa in zaangfahnak a neihmi cu tuahnak in a langter. “Ka zaangfah zet” tiin zianghman tuah sak lo sehla “innhnen” ah a cang thei lo ding. Zaangfahnak ziangzat neih khal hman sehla tuahnak in a thlun lo ahcun Bawipai’ hmaiah innhnen can a theih lo a si.

          Samaria mi pakhat in Judah mi parah cubangtuk in zaangfahnak thinlung thawn a tuamhlawm bangtukin minung kan zatein mah le innhnen ṭha si cio ding kan si. Himi Samaria miqha pa tahṭhimnak hi theihfiang lo ding thu a um lo. Himi tahṭhimnak in kan innhnen zo a si? timi in simfiang a si. Innhnenṭha kan si zia ziangtin kan langter? ti hi kanmah le kanmah kan cek awk a ṭul ngaingai. Cule Jesuh in, “Feh awla cubangtukin va tuah ve aw” tiah a ti. “Feh aw la...va tuah ve aw,” timi in, “Tikcu caan hngakih um rero men loin, na innhnen tlun poh ah tuah dingmi va tuah aw” ti a sm duhmi a si. Daanthiam pa ih hmaisabik thu a sutmi “Kumkhua nunnak ka ngah theinak dingah ziangso ka tuah ding?” a timi kha Jesuh in “Feh aw la... va tuah ve aw,” tiin a let. Jesuh thinlung sungih a ummi cu, “Samaria pa bangin va tuah awla kumkhua nunnak na ngah ding,” ti a si ko ding.

3. Kan zir dingmi pawl

          Bawipa Jesuh in himi tahṭhimnak a sim tikah zo pawl hi kan innhnen an si, timi thu lawng in sim duhmi a si lo. Cuih innhnen par ih ṭhatnak tuah, zawnruahnak neih ding timi thu pawl khal a sim duhmi a si. Jesuh in himi thu ih a tarlang duhmi cu  Judah pawl in Samaria an nautatnak le mithiang lo ih an ruahnak pawl a siat bal thluh a si. Judah daanthiam pawl in daan thu hi a theih lawng an thei ih an thlun lo ti hi Jesuh in a khihhmuh a si. Daan thu hi theih lawng in a tawk lo ih nuncih a ṭulzia a langter (Suah. 23:4-5; Pui. 19:33-34).

          Kumkhua nunnak a co ngahtu cun feh le ṭuan a ṭul. Amah lawng co ngah hi tawk a ti men dingmi a si lo. A neihmi midang a va hlawmpi ding hi a thupi zet. Amah lawngin a neih ahcun amah a cemral tikah cuih a neihmi khal a hloral lak ta men ding. Zianghman santlai lo ah a cang mai men ding. Curuangah a zumnak cu midang a zum hrih lotu hnenah va hlawm a ṭul. Cuih zumnak cu ṭuannak in langter dingmi a si (Jeim 2:26). Duhdawtnak kan neihmi cu kan innhnen par ah kan langter hrimhrim ding a ṭul. Himi pawl hi kumkhua nunnak a cotu le Pathian thawn a nungtlangtu ih nun ah a lang hrimhrim dingmi pawl tla an si.

          Ṭhatnak tuah in kumkhua nunnak kan co thei lo. Daan thlunnak in tla kan co thei cuang lo ding (Rom 3:20). Sikhalsehla Jesuh ih in tuahsakmi cu zumnak in Pathian zaangfahnak ih rundammi kan si (Efe 2:8-10). Cuih rundam cia mi pawl cun ‘Samaria miṭha pa nun’ hi kan thupitter ding a si (Joh. 13:35). Pathian kan duh taktak ahcun kan innhnen kan duhdawt taktak ding. Kan innhnen kan duhdawt taktak ahcun kan minungpi kan duhdawt tinak a si. Ziangahtile minung kan zate’n Pathian in a hmuihmel bangih sersiammi kan si thluh (Seem. 1:26). Pathian ka duhdawt ti cingin kanmai’ minungpi kan duhdawt lo ahcun Pathian hmaiah thuphan per kan si pang ding (1 Joh. 5:20-21) Pathian kan duhdawt ahcun a thupek vekin tuah le nunpi ding kan ṭul. Theih men le topit men in a ngah lo. Jesuh in in zirhmi Samaria miṭha pa ih nun hi cingkeng ringring cio uhsi.

Duhdawtnak le duhsaknak thawn,

Rev. Dr. CJ Hrang Hmung

PCU, Manila, Philippines.