Friday, December 14, 2012

RAALPI SUNGIH CHRISTMAS


      A caan cu 1914 kum raalpi veikhatnak ah a si. Britist raalkap pawl le German raalkap pawl an do aw rero hnu thla malte sunglawng a rei hrih. France ram sungah Britist raalkap le German raalkap pawl khatlam le khatlam leikhur an lai ih pukpi tank thawn an do aw rero laifang caan a si.
        Leikhur pawl sung ahcun zinghnam khal an tam zet. Ciarbek khal a khat. Raalkap bur pahnih karlak ah thingkung khal mal lai cu a kho. Leikhur sung khalah pukpi tank ih a kah ngahmi lei kuar khal tampi a um. Thil cangvai an hmu vete’n an kap aw cingcing. Raalkap bur pahnih cu an naih aw ngaingai.
         Jesuh Khrih suah ni Chrismas a nai deuhdeuh. Khristmas ni thlenhlan nikhat duh ahcun raal an do-awknak hi mallai cu a dai ṭhepṭhep.

         Britist raalkap pawl cun an siangpahrang hrangah Khrih suah cam laksawng ah hmun hlapi ihsin thla an cam rero. German ralkap pawl khal an siangpahrang hnen ihsin Chrismas cibai bukmi cakuat kha an siar tlang rero. Cuti ih dai ziarzi zaan ahcun Britist raalkap siseh, German raalkap siseh, an zate’n anmah le innsungsang cio ih thuhla ruat phah in innlam an ngai nasa. Sungkim te’n Khrismas hman tlang thei sehla tihi an ruat nasa.
         Meithal kap-awknak thawngvang a dai vivo. Raalkap bur pahnih umnak cu an naih awtuk ruangah an rawlsuan tikih an bungbel awn thawm khal khatlam le khatlam ihsin an thei aw thei. Khrismas ding zaankhat lawng a duh thlang ruangah vur pawl khal tam ngaipi an tla rero. Culaifangah Britist raalkap Jimmy cu an raal German raalkap bu pawl hnenlam ihsin German ṭong ih sakmi hlasak aw a vun thei. German ṭong cu a thei lo na’n an sakmi hla aw tecu a thei tuk mi a si.   
         “Dai ziarzaan, thianghlim zaan,
         Zeizong dai, zeizong tleu;
         Ni thianghlim le a Fapa,
         Duhnungza le thianghlim Fa;
         Daite in a it maw!
         Daite in a it maw!” timi hla te a si.
         (Khristian Hlabu No. 89: Dai Ziar Zaan, Thianghlim Zaan “Silent Night, Holy Night”).
         Jimmy cu cuih hla aw te a theih tikah a thinlung sungah thlangam zetin a nuam aw ngaingai. Curuangah nuam tete’n a raksak ve. Cuticun a thinlung sungah a luttuk lawmmam ih a aw khal a ring deuhdeuh ih khatlam German raalkap pate thawn kopzai (duet) an hung sak pan lo maw.
         Britist raalkap dang pakhat khal Jimmy hnenah bokphah fehin a hei naih vivo ih an pahnih cun hmunkhat ah hla an sak tlang. Cuticun an do awknak karlak ih hmun lawng ahcun thathozet in hla an sak tlang. Mai’ innsang unau sungza pawl thawn ton-awk tlang vekin nuamzetin an hmang tlang, an lek tlang, bawhlung khal an sit tlang.
         A thaizing ahcun Khrismas ni a si thlang. Chrismas ni ahcun khatlam le khatlam raalkap pawlcu pakhat le pakhat “Merry Christmas” tiah cibai an buk awk. An pom aw. An zatei’ an thinlung sungah Pathian thangṭhat duhnak lawnglawng in a khatih an meithal pawl cu an taanta. An karlak ih tual ahcun pakhat le pakhat an biak aw. Kuak, muthai (sweet) le ei ṭha an neihmi tete pawl an zem aw. Chrismas laksawng an pe aw.
         Chrismas ni sunlaifang a thlen tikah khatlam khatlam hotu raalbawi pawl an thin a phang ngaingai. Curuangah an raalkap pawl kha mah le umnak ciar ah kir dingin thu an pek. Cutikah a laangte’n an cawl lawkmi raal donak an cawl lawkmi cu a cemih pakhat le pakhat an do aw, an kap aw saal lala.
         An raalbawi pawlin an raalkap pawl hnenah “Hinah kan ratnak hi raal do aw dingin kan ra. Rualpi tuah le hawl aw dingin a si lo,” tiah an ti. Raalkap pawl khal cu thungai le mi zawnlung an si vekin raal do ding an fial vekin nasazetin an do aw ciammam. Neta ahcun Britist lam siseh, German lam siseh an pahnih ih raalkap tampi an thi tiah hminsin mi cabu pawl ah an ngankhummi a um. Raalpi sungah thi loin a taangtu pawlih thinlung sungah cuih Khrismas ni ih an hmuhtonmi pawl cu an nunsung hmuahhmuah ah an hngilh thei nawn ta lo.
         Lungawi ai-puang zet le thathozetih a um tlangmi raalkap pawlih an ton awknak hi anmai’ siangpahrang pawl hrangah a si lo, lei le van a sersiam ih a uktu a nung Pathian pakhat hrang lawng a rak si.
         Remnak in neitertu... Aw... Chrismas, a va sunglawi em! A suah caan cu a va sunglawi ve. Kap aw rero lai khalah camkhat te sung hran khal remdaihnak a um thei. Mi hrekkhat in thupi lo tiah ziang an siar duh lo na’n thinlung takih Khristmas a hmangtu hrang ahcun a thupizet ih sullam a neizetmi khal a rak si. Tuini tiang khal sullam a nei ringring lai thotho.

x x x x x

         1944 kum raalpi veihnihnakah a si. Britist le Japan pawl cu ramkhat le ramkhat raal an rak do aw rero.
         Nisa lingzet sa hiamhiam hnuai ah a satzetnak ram New Guinea ram hramlak tupisung hmunkhat ah Construction lam Mirang (Britist) raalkap 200 lai cu mah le mukaa ciar khuhin an sakmi thlam bukte sungah an rak um. Raal hriamnaam phunkim bun cia mi tank pawl thawn an raal Japan pawl kha raal do dingin an hngak. A netabik raal rak do dingah a si. Cuih hmun an thlen hi a rei phah zo ruangah an ramih an tanta mi innsungsang pawl an ngai zet thlang.
         A satzetnak hmun le ram a si ruangah hmundang ih thlatang vekin khua a dai ve lo. Khua a si cuang lo. Cuih ram hrang ahcun ṭhaal caan vek a si ko. Jesuh Khrih suahcam Chrismas a hung thleng vete’n zohman in puai tuah ding khal an tum lo. A hotu ding Pastor khal a um lo. Mi zohman thlen lonak hmun tupisung a si ruangah umhar le zaangzelza ngaingai a si. Zianghman tuah ding le a um fawn si lo. An um a har ruahro. Cuti’n ziang tuah ding thei loin an tikcu caan cu a lakin an cem ter rero men.
         Ramsung um minung (luzaing) pawl cun cuih English raalkap pawl kha thinghnah le hrambur lak ihsin an rak bihthup ṭheu. Cuih luzaing pawlcu an hmai a per, an taksa a dum, an sanlam khal pili tluk fang lawng an si. An ruangpum zate ah zahmawh lawng an hup awmi siar lo ziangdang hnipuan khal an hruk lo. Cuih luzaing pawl cu Chrismas ni ah Mirang raalkap pawl hnenah an ra thleng lala.
         Culaifangah Mirang raalkap pawl cu in le ei an ṭheh pekte a siih an thlam bukte kiangah an rak ding tlang. Cuti’n an rak um lai ah rin lopi’n luzaing pawl cu kiangkap thingbur, hrambur sungin an suakih raalkap pawl thlam bukte kiang tual ah an rak suak. Nidang ahcun cuti vekin an rak suak dah hrimhrim lo. Mirang raalkap pawl cun hriamnam zianghman a keng lotu cuih luzaing pawl cu phaan ding a um lo tiah an hnen lam panin tual lam ah an feh ve.
         Asinain an ṭong an thei aw lo ruangah ziang an sim duh ti cu an thei aw veve lo. Cutikah cuih ramsungmi (luzaing) pawl cun Mirang raalkap pawl kha an kulh. Cuih hnu ah luzaing pawl cun aw mawi lo zet le rem lo zet thawn anmai’ ṭongin hla a sak. An ṭongmi le sakmi hla cu Mirang raalkap pawlin an theisak lo. Asinain a awthluk an theih tikah ziang hla an sak ti an thei lohli mai.
         Maw khua fate nang Bethlehem,
         Daite in na um maw!
         Na ruah lo sungah na tlunin,
         Daite in arsi an liam,
         A thimmi na lam tlunah,
         Kumkhua tleunak a tlang,
         Kumkhua ihmi le ruahsannak,
         An tong aw na hnen ah
         (Khristian Hlabu No. 76: Maw Khua Fate Bethlehem “O Little Town of Bethlehem”).
         Mirang raalkap pawl khal an mitthli thawn cuih hla cu an rak sak ve. Cuih pawl hnenah a hlanah Pathian Thuthangṭha simtu pawl an rak ra dah a si hmang. Hi ti ih Khristian hla an sak thei ve hi... Nazi pakhat sung hrawng hla fingkhat hnu fingkhat an sak tlang. Nuam zetin an tikcu an cem ter.
         Cuih luzaing pawl an tlun hnu ah Mirang raalkap pawl cu a saa, a lingtuk ruangih an zeetnak pawl kha a hlo thluh. An thinlung sungah cuih ramsung mi pawlih zawn ruahnak thawn hla an saktlangmi cu a caam  ringring ta. An hnathlam sung khalah an aw a rem lozet na’n an saktlangmi hla aw cu a thlum ih a caam ringring ta pan lo maw.
         Aw... thei aw dah lomi pawlin hramlak tupi sungih ziang tuah ding a thei lo pawl hnenah Pathian thu thawn hnemnak an pek hi Khrih ih duhdawtnak ruangah a si. Jesuh suahni Christmas caan cu a va sunglawi em. Minung tampi hrangah sullam a neizetmi a si hi.
         A va sunglawi ve..
         Aw... Khrismas! a va sunglawi em.

Chrismas Lungawi thlangamnak le daihnak na parah cat loin thleng ko seh!
 
Duhdawtnak thawn...

Rev. CJ Hrang Hmung, DMin., PhD (on Process)
PCU, Manila.
                       
(Vankau Arsi Magazine,
Vol. 7, No. 3, December 2004)

x x x

No comments:

Post a Comment