A caan cu 1914 kum raalpi veikhatnak ah
a si. Britist raalkap pawl le German raalkap pawl an do aw rero hnu thla malte
sunglawng a rei hrih. France ram sungah Britist raalkap le German raalkap pawl
khatlam le khatlam leikhur an lai ih pukpi tank thawn an do aw rero laifang caan
a si.
Leikhur pawl sung ahcun zinghnam khal
an tam zet. Ciarbek khal a khat. Raalkap bur pahnih karlak ah thingkung khal
mal lai cu a kho. Leikhur sung khalah pukpi tank ih a kah ngahmi lei kuar khal
tampi a um. Thil cangvai an hmu vete’n an kap aw cingcing. Raalkap bur pahnih
cu an naih aw ngaingai.
Jesuh Khrih suah ni Chrismas a nai
deuhdeuh. Khristmas ni thlenhlan nikhat duh ahcun raal an do-awknak hi mallai
cu a dai ṭhepṭhep.
Britist raalkap pawl cun an
siangpahrang hrangah Khrih suah cam laksawng ah hmun hlapi ihsin thla an cam
rero. German ralkap pawl khal an siangpahrang hnen ihsin Chrismas cibai bukmi
cakuat kha an siar tlang rero. Cuti ih dai ziarzi zaan ahcun Britist raalkap
siseh, German raalkap siseh, an zate’n anmah le innsungsang cio ih thuhla ruat
phah in innlam an ngai nasa. Sungkim te’n Khrismas hman tlang thei sehla tihi
an ruat nasa.
Meithal kap-awknak thawngvang a dai
vivo. Raalkap bur pahnih umnak cu an naih awtuk ruangah an rawlsuan tikih an
bungbel awn thawm khal khatlam le khatlam ihsin an thei aw thei. Khrismas ding
zaankhat lawng a duh thlang ruangah vur pawl khal tam ngaipi an tla rero.
Culaifangah Britist raalkap Jimmy cu an raal German raalkap bu pawl hnenlam
ihsin German ṭong ih sakmi hlasak aw a vun thei. German ṭong cu a thei lo na’n
an sakmi hla aw tecu a thei tuk mi a si.
“Dai ziarzaan, thianghlim zaan,
Zeizong dai, zeizong tleu;
Ni thianghlim le a Fapa,
Duhnungza le thianghlim Fa;
Daite in a it maw!
Daite in a it maw!” timi hla te a
si.
(Khristian Hlabu No. 89: Dai Ziar Zaan,
Thianghlim Zaan “Silent Night, Holy Night”).
Jimmy cu cuih hla aw te a theih tikah a
thinlung sungah thlangam zetin a nuam aw ngaingai. Curuangah nuam tete’n a
raksak ve. Cuticun a thinlung sungah a luttuk lawmmam ih a aw khal a ring
deuhdeuh ih khatlam German raalkap pate thawn kopzai (duet) an hung sak
pan lo maw.
Britist raalkap dang pakhat khal Jimmy
hnenah bokphah fehin a hei naih vivo ih an pahnih cun hmunkhat ah hla an sak
tlang. Cuticun an do awknak karlak ih hmun lawng ahcun thathozet in hla an sak
tlang. Mai’ innsang unau sungza pawl thawn ton-awk tlang vekin nuamzetin an
hmang tlang, an lek tlang, bawhlung khal an sit tlang.
A thaizing ahcun Khrismas ni a si
thlang. Chrismas ni ahcun khatlam le khatlam raalkap pawlcu pakhat le pakhat
“Merry Christmas” tiah cibai an buk awk. An pom aw. An zatei’ an thinlung
sungah Pathian thangṭhat duhnak lawnglawng in a khatih an meithal pawl cu an
taanta. An karlak ih tual ahcun pakhat le pakhat an biak aw. Kuak, muthai (sweet)
le ei ṭha an neihmi tete pawl an zem aw. Chrismas laksawng an pe aw.
Chrismas ni sunlaifang a thlen tikah
khatlam khatlam hotu raalbawi pawl an thin a phang ngaingai. Curuangah an
raalkap pawl kha mah le umnak ciar ah kir dingin thu an pek. Cutikah a
laangte’n an cawl lawkmi raal donak an cawl lawkmi cu a cemih pakhat le pakhat
an do aw, an kap aw saal lala.
An raalbawi pawlin an raalkap pawl
hnenah “Hinah kan ratnak hi raal do aw dingin kan ra. Rualpi tuah le hawl aw
dingin a si lo,” tiah an ti. Raalkap pawl khal cu thungai le mi zawnlung an si
vekin raal do ding an fial vekin nasazetin an do aw ciammam. Neta ahcun Britist
lam siseh, German lam siseh an pahnih ih raalkap tampi an thi tiah hminsin mi
cabu pawl ah an ngankhummi a um. Raalpi sungah thi loin a taangtu pawlih
thinlung sungah cuih Khrismas ni ih an hmuhtonmi pawl cu an nunsung hmuahhmuah
ah an hngilh thei nawn ta lo.
Lungawi ai-puang zet le thathozetih a
um tlangmi raalkap pawlih an ton awknak hi anmai’ siangpahrang pawl hrangah a
si lo, lei le van a sersiam ih a uktu a nung Pathian pakhat hrang lawng a rak
si.
Remnak in neitertu... Aw... Chrismas, a
va sunglawi em! A suah caan cu a va sunglawi ve. Kap aw rero lai khalah camkhat
te sung hran khal remdaihnak a um thei. Mi hrekkhat in thupi lo tiah ziang an
siar duh lo na’n thinlung takih Khristmas a hmangtu hrang ahcun a thupizet ih
sullam a neizetmi khal a rak si. Tuini tiang khal sullam a nei ringring lai
thotho.
x
x x x x
1944 kum raalpi veihnihnakah a si. Britist
le Japan pawl cu ramkhat le ramkhat raal an rak do aw rero.
Nisa lingzet sa hiamhiam hnuai ah a
satzetnak ram New Guinea ram hramlak tupisung hmunkhat ah Construction
lam Mirang (Britist) raalkap 200 lai cu mah le mukaa ciar khuhin an
sakmi thlam bukte sungah an rak um. Raal hriamnaam phunkim bun cia mi tank
pawl thawn an raal Japan pawl kha raal do dingin an hngak. A netabik raal rak
do dingah a si. Cuih hmun an thlen hi a rei phah zo ruangah an ramih an tanta
mi innsungsang pawl an ngai zet thlang.
A satzetnak hmun le ram a si ruangah
hmundang ih thlatang vekin khua a dai ve lo. Khua a si cuang lo. Cuih ram hrang
ahcun ṭhaal caan vek a si ko. Jesuh Khrih suahcam Chrismas a hung thleng vete’n
zohman in puai tuah ding khal an tum lo. A hotu ding Pastor khal a um lo. Mi
zohman thlen lonak hmun tupisung a si ruangah umhar le zaangzelza ngaingai a
si. Zianghman tuah ding le a um fawn si lo. An um a har ruahro. Cuti’n ziang
tuah ding thei loin an tikcu caan cu a lakin an cem ter rero men.
Ramsung um minung (luzaing) pawl
cun cuih English raalkap pawl kha thinghnah le hrambur lak ihsin an rak bihthup
ṭheu. Cuih luzaing pawlcu an hmai a per, an taksa a dum, an sanlam khal
pili tluk fang lawng an si. An ruangpum zate ah zahmawh lawng an hup awmi siar lo
ziangdang hnipuan khal an hruk lo. Cuih luzaing pawl cu Chrismas ni ah
Mirang raalkap pawl hnenah an ra thleng lala.
Culaifangah Mirang raalkap pawl cu in
le ei an ṭheh pekte a siih an thlam bukte kiangah an rak ding tlang. Cuti’n an
rak um lai ah rin lopi’n luzaing pawl cu kiangkap thingbur, hrambur
sungin an suakih raalkap pawl thlam bukte kiang tual ah an rak suak. Nidang
ahcun cuti vekin an rak suak dah hrimhrim lo. Mirang raalkap pawl cun hriamnam
zianghman a keng lotu cuih luzaing pawl cu phaan ding a um lo tiah an
hnen lam panin tual lam ah an feh ve.
Asinain an ṭong an thei aw lo ruangah
ziang an sim duh ti cu an thei aw veve lo. Cutikah cuih ramsungmi (luzaing)
pawl cun Mirang raalkap pawl kha an kulh. Cuih hnu ah luzaing pawl cun
aw mawi lo zet le rem lo zet thawn anmai’ ṭongin hla a sak. An ṭongmi le sakmi hla
cu Mirang raalkap pawlin an theisak lo. Asinain a awthluk an theih tikah ziang
hla an sak ti an thei lohli mai.
“Maw khua fate nang Bethlehem,
Daite in na um maw!
Na ruah lo sungah na tlunin,
Daite in arsi an liam,
A thimmi na lam tlunah,
Kumkhua tleunak a tlang,
Kumkhua ṭihmi le ruahsannak,
An tong aw na hnen ah”
(Khristian Hlabu No. 76: Maw Khua Fate
Bethlehem “O Little Town of Bethlehem”).
Mirang raalkap pawl khal an mitthli
thawn cuih hla cu an rak sak ve. Cuih pawl hnenah a hlanah Pathian Thuthangṭha
simtu pawl an rak ra dah a si hmang. Hi ti ih Khristian hla an sak thei ve
hi... Nazi pakhat sung hrawng hla fingkhat hnu fingkhat an sak tlang. Nuam
zetin an tikcu an cem ter.
Cuih luzaing pawl an tlun hnu ah
Mirang raalkap pawl cu a saa, a lingtuk ruangih an zeetnak pawl kha a hlo
thluh. An thinlung sungah cuih ramsung mi pawlih zawn ruahnak thawn hla an
saktlangmi cu a caam ringring ta. An hnathlam
sung khalah an aw a rem lozet na’n an saktlangmi hla aw cu a thlum ih a caam
ringring ta pan lo maw.
Aw... thei aw dah lomi pawlin hramlak
tupi sungih ziang tuah ding a thei lo pawl hnenah Pathian thu thawn hnemnak an
pek hi Khrih ih duhdawtnak ruangah a si. Jesuh suahni Christmas caan cu a va
sunglawi em. Minung tampi hrangah sullam a neizetmi a si hi.
A va sunglawi ve..
Aw... Khrismas! a va sunglawi em.
Chrismas Lungawi thlangamnak le daihnak na parah cat loin thleng ko seh!
Duhdawtnak thawn...
Rev. CJ Hrang Hmung, DMin., PhD (on Process)
PCU, Manila.
(Vankau
Arsi Magazine,
Vol.
7, No. 3, December 2004)
x x x
No comments:
Post a Comment