(The Christian in Complete Armour)
Zumtu hmuahhmuah
hrangah Jesuh Khrih cu kan ziangkim a si tiah Paul in Efesa cakuat sungah a
ngan. Khristian nun hi raal tampi in a kimveel ruangah ralringte’n nung ding ah
a forh hngai. Kawhhran in a raalpa satan ih sualforhnak phunkim a tuar ṭheu. Zumtu pawl ih kan ral hi tisa nei minung an si
lo, hmuh theih milai khal an si lo. Khristian pawl ih ral tum bik cu satan,
minung ih tisa hiarnak le duh hiarnak pawl tla an si. Jesuh Khrih thawngin
nehtu dinhmun ah kan um zo ko nan satan cu in ra do thei thotho. Kawhhran
sungah zumfeknak a nei mi siseh, zumnak thazaang a mal pawl siseh mi zovek
khalin satan ih tukforhnak a tuarlo kan um lo. Cutikah zumtu cun do lo theih lo
in satan raal cu do a ṭul.
Cuih satan raal
kan do tikah kanmai’ thazaang thawn do ding kan si lo. Kan do thei cuang lo
ding. Kan do neh thei dah fawn lo ding. Pathian ih timtuah cia mi raalthuam kha
hruk in do ding kan ṭul. “A hleice in cuti ih ral
kan do tikah kan raal pawlih dinhmun le an thazaang theih hmaisa a ṭul. Cumi cu a thupi zet. An dinhmun le an thazaang
ziang a bang ti thei loin kan do tum ahcun kan palh tengteng ding. Nautat men
ding a si lo. Kan ral pawlih sinak pawl ziang a bang kan thei cia lo ruangah
ralthuam hruk a ṭul hrimhrim. Cuti a si lo
ahcun ral pawl thawn kan ton awk tikah sunnak kan tong ding,” tiah John Stott
in a rak sim dah.
Efesa 6:10-18
kan siar tikah Paul in zumtu pawl hman ding a ṭulmi
“Pathian ih ralthuam” phun (6) thu a sim. Cumi ralthuam pawl hi raldonak ih a
fehtu ding raalkap pakhat ciar hrangah um lo theih lo a ṭulmi pawl an si. Cu pawl cu taikhap, ṭaangphaw,
kedam, thirphaw, lukhum le raalnam pawl tla an si. Baibal ṭongfang kan hmang asile thudik, dingnak, daihnak
thuthangṭha,
zumnak, runnak le Pathian ṭongkam tla an si. Cuih thil pawl hi minung pawl ih
hriamhrei an si lo. Pathian ih timtuahmi ralthuam pawl an si sawn. Cumi ralthuam
hruk ringring dingah Pathian in a duh. Ralthuam timi hi a mawi zet ual, tiah
zoh men dingmi a si lo. Cuih ralthuam kha hruk in ral pawl do nehnak ding ah a
si. Curuangah Zumtu pawl ral kan do tikah Pathian ih pekmi ralthuam kha lak in
hruk ding kan ṭul. Kanmah te tuahcop mi ralthuam
thawn raal do a theih lo. Zumtu hrekkhat cu an theithiam lo ruangah Pathian
pekmi ralthuam kha hruk tum loin anmah te tuahcopmi ralthuam sawn hruk an tum ṭheu. Mahte’n ziangkim tuah thei ding vekin mai’
thazaang le fimthiamnak pawl ringin do an tum ṭheu.
An ṭawnṭaihzia
an theithiam lo ruangah a si.
Curuangah Paul
in, “A netnak ah, Bawipa thawn nan pehzom awknak le amai’ cahnak thawngin nan
thazaang cu cakter sin uh,” tiah ralrin ding a sim (Efe. 6:10). Zumtu cun satan
raal kan neh thei. Cumi cu kanmai’ thazaang cahnak thawngin a si lo. Pathian ih
cahnak thawngin a si. Pathian ih in nehsak ciami a si, tihi Paul in a simfiang
duhmi a si. Mi pakhat in Jesuh Khrih cu i ruundamtu le ka Bawipa a si tiin
rundamnak a co ngah vete’n satan ral do a thok a si. Cuti ih do tikah Pathian
ih ralthuam hi phoih loin hruk ringring a ṭul.
Ziangahtile “Khristian nun timi cu nitin satan thawi do awk ringring mi nun” a
si. Pathian in Amai’ pek mi ralthuam kha hruk ringring tahrat in satan tlunah
nehtu dinhmun ih kan um ringring dingah a duh.
William Gurnall
timi pa in Efesa 6:10-20 sung ih thu kha lakin “Ralthuam Kim” timi cabu
a ngan. Cumi cabu ah bung 261, cahmai 1472 a um ih cabu sah pi pathum ah a ṭhen. Baibal ca sungih caang 11 hi cutluk a thupi mi
cabu pi can dingih a rak ngan thei hi mangbangza a si. Cuih cabu sungah hitin a
ngan: “Vancung ram kan thlen tikah a sunglawi zetmi korfual kan hruk leh ding. Sikhalsehla
hi leitlun kan nun sung khalah Pathian ih ralthuam kim hi phoih a theih lo.
Nazi 24 sung a si lo le catbang loin hruk ringring a ṭul.
Cuih ralthuam hruk phah in Khrih sungah to aw, feh aw, hnget
zetin ding aw. Cuti a si lo ahcun Khrih ih ralkap ṭha na si thei lo ding,” a ti.
Zumtu pawl
itthat ih kan um caan hi dodaltu ih thupte hnaṭuan
caan a si ti kha thei ringring a ṭul. Samson a itthat
lai ah a ral pawlin a sam an met sak thluh (Thuṭhentu
16:16-21). Saul siangpahrang a itthat laifangah David in Saul ih korfual zimte
a tan sak ih a feipi le tithawl a lak sak thei (1 Samuel 24:1-7; 26:1-25). Itthat
kan ti tikah khat lam ahcun daithlannak a langter a si. Hmakhatte sung daithlan
in kan um pang ahcun ruah ban lomi thil a cang thei.
Curuangah nunnak
a nei mi minung (zumtu) kan si hrih ruangah ziangtik lai caan khalah daithlang
loin ralring zet le timtuah cia in um ringring kan ṭul.
Ralring zet ih um cing hmanin kan ral satan cun ziangtin ka siatsuah thei pei?
tiah in bawh ringring ti hi hngilh hlah uhsi. Piter khalin hitin ralrinnak in
pek ve: “Fimvarte in um uh! Ralringte in um uh! Nan ral satan cu deh ding hawl
ah a huuk reromi kiosa bangin a tawi a vak zok rero a si. Nan zumnak hngetkhoh
uhla satan cu do uh, ziangahtile leitlung tlun khuazakipih a ummi Khristian
unau pawl khal hi bangtuk in harsatnak hi an tuar rero ve a si ti kha nan thei”
(1 Pit. 5:8-9) tiah fimkhurnak nei dingah el zumnak hngehkhoh dingah in forh
hngai ve a si.
1. Thudik (Taikhap)
Ral donak dingah
a hmaisa bik ah thudik timi taikhap hi khap a ṭul.
Rom ralkap pawl ralthuam an hruk tikah taikhap kha hnget zetin an khap hmaisa ṭheu. Cuih taikhap cu savun ih tuahmi a si. Taikhap
hi hnipuan hrukmi hngetkhoh dingah le an ken mi ralnam retnak dingah a si. ‘Taikhap
khap’ timi hi ‘ka man zo, ka tiar aw zo’ ti lang ternak a si. Thudik (thutak)
lawng hi kan luatnak a si (Joh. 8:31-36; 43-45). Thudik sungah Pathian ih huham
cahnak a um (Efe. 4:21; 5:6, 9).
Zumtu cu Pathian
parah thutak ih nun ding a thupi zet. Thudik, thutak lamah ṭang in ding hnget a ṭul.
Thuphan le thup awknak, ṭhat lonak pawl hi
satan ih hnaṭuan a si. Satan hnen ah thudik a
um thei lo. Ziangahtile ‘satan cu thuphan bawipa’ a si. Tleunak a hua ih
thimnak a duh. Thudik simnak in felnak a langter, asinain thuphan in fel lonak
lamah a hruai. Thuphan in nunnak caan tawite a nei, asinain thudik cu kumkhua
in a nung ringring (Thufim 12:19). Thlarau lam ṭhanglian
pitling dingah le thinlung thiang kan neih theinak dingah thudik hi a thupi
zetmi ralthuam a si. Curuangah ral do ding tikah ka tiar aw zo ti langternak ah
taikhap khap vekin satar ral donak dingah Pathian thutak, thudik thawn kan
thuam-aw tengteng a ṭul a si.
2. Dingnak (Ṭaangphaw)
Ral do dingih a
tiar aw cia mi raalkap pakhat hrangah ṭaangphaw
hi a thupi zet. Ralthuam an hruk tikah minung ih lung umnak zawn ah ṭaangphaw song a si ṭheu.
Ziangahtile ral pawlin lung an dawt ngah ahcun thihnak a si. Minung hi kan lung
a cawl ahcun mithi kan si. Minung nunnak hrangah lung hi a thupi ngaingai.
Cubangtuk ṭhiamṭhiam
in dingnak timi hi Khristian nun ah a thupi zet. Isaiah 59:17 ah ‘dingnak’ timi
‘ral donak thir angki’ thu a sim. Amos 5:24 ah, “Thuding cu tiva bangin luang
sawn sehla dingnak cu a kaang dah lomi tiva bangin luang ringring seh,” tiah a
um.
Dingnak cu
Pathian thawn naih awknak le dik zetih pehzom awknak in neih tertu a si.
Pathian thawn naih aw in amah thawn kan pehzom awk ringring lawngah satan kan
neh ding. Jesuh Khrih cu ṭaangphaw bangin kan
lak tik lawngah satan cu ṭih ding a tlak nawn
lo. G.G. Findlay in, “Sual siirnak nei in sual ngaidamnak a cotu cu Jesuh Khrih
thawngin Pathian thawn naih zetih a nun tikah a nuncan ziaza a ṭha zet. Dingnak thawn a khat ruangah satan in a do
neh thei nawn lo,” a ti. Curuangah ṭaangphaw ai
ah dingnak/dingfelnak (rintlaknak) hi nitin kan nun ah a um ringring a ṭul a si. Cu lo ahcun satan in ol ten in neh thei mai
ding.
3. Daihnak Thuthangṭha (Kedam).
Thuthangṭha phuan hi zumtu hrangah a thupizetmi a si. Cuih
kan phuanmi thuthangṭha hi midang a buaitertu
le ṭhenṭhek
tertu thuthangṭha si loin rem le daihnak a pe
theimi thuthangṭha si ding a thupi. Cuih
thuthangṭha simphuan tikah kedam hrukin hnget zetih
ding thei ding a thupi zet. Ziangahtile Rom ralkap pawl ral do dingih an pok
tiah an hrukmi kedam hi savun thawn tuahmi a si. Ke zim lam an ong ih kephei
kha heel in an ṭeem ruangah a hnget zet. Kedam
hnuai ah thirbo tete an khen ruangah ol-te’n a naal thei lo. A zaangkhai zetih
khua hlapi feh khal le ke a na lo. Cuticun ral an do tikah zaangkhai zetin ral
an do thei. Cuvekin kan phuanmi thuthangṭha in
a ngaitu pawl hrangah remdaihnak a suahpi thei ding a thupi a si.
Pathian thusim
hminthangzet pakhat in, “Thuthangṭha phuan hi
kedam thawn a bang. Kawhhran pawlin Pathian hrangah pum a pe aw mi cuih kedam
hruktu pawl kha lamzin kip parah cawl loin feh thei dingah an thlah. Cutikah
Jesuh Khrih ih thuthangṭha hi mikip in an thei
ih an zum thei a si”, tiah a sim dah. Zumtu ih nunnak ah daihnak thuthangṭha hnget zetin hram a bun tikah satan in ziangtik
hmanah a do neh thei lo ding. Cuih thuthangṭha
phuang sinnak khalah a do thei lo. Cucing in Satan cun Khrih ah hnget zetih a
nungtu, thuthangṭha sungah a ciah awtu pawl kha
a hnaihnok duh zet. Satan in daihnak thuthangṭha
a phuangtu pawl a hua ngaingai. Curuangah a phunphun in a do. Hnaihnoknak a
phunphun a tuah. Cutikah zumtu hrekkhat cu an tlu, an ril. Asinain zumtu diktak
pawl cun Pathian cahnak ringin an nunnak liam tiangin an ṭanpi ruangah tuini tiang thuthangṭha hi a karhzai sinsin theinak a si.
4. Zumnak (Thirphaw)
Zumnak hi
Khristian nun ah a thupi zet. Kan ralpa satan kan doneh theinak dingah ‘a
hngetmi zumnak’ kan nei a ṭul. Kan zumnak a
hnget lo ahcun ṭhawn aw dualdo in kan um pang
thei. Cumi cu kan ralpa satan ih duhzawng tak a si. Mai’ zumnak parah kan
dinhnget ngah hnu ah dingfel zetin dinpi/ṭanpi
ringring ding a ṭul. Paul ih simmi ‘thirphaw’
timi hi a fate zetmi thirphaw menmen a si lo. Minung pumpuluk huap in a kham
theimi thirphaw tumpi a si. Satan ih donak le siatsuahnak tampi a thlen tikah
cuih thirphaw tumpi bangtuk a simi zumnak thawn kham a ṭul.
“Thirphaw ai-ah zumnak” kha cat bang loin keng ringring dingah in forh. Zumnak
thazaang mal a theih lo. Ziangtinkim cu Jesuh Khrih ah ap aw ringring in
zumfeknak timi thirphaw kha ral khamnak ah hman ringring dingmi a si. Pathian
thu ngai duh lo, awloksongnak, dodalnak le zumnak thazaang mal tivek pawl hi ralring
zetin kan kham ding a ṭul.
Ziangahtile “Pathian
cu a thukammi hmuahhmuah a pelh dah lo. Amah cu humhimnak a hawltu hmuahhmuah
hrangah ralphaw vek a si” (Thufim 31:5). Pathian ih thukammi hmuahhmuah parah
zumfeknak nei in harsatnak a phunphun kan ton tikah a dikmi zumfeknak thawn
satan ral kan neh thei. “Zumnak lo cun zohman in Pathian lungawiter a theih lo;
ziangahtile Pathian a pantu in Pathian a um a si, ti le amah a hawltu hnenah
laksawng a pe a si, ti an zum a ṭul a si” tiah
Hebru cangantu in in sawm (Hebru 11:6). Tulai zumtu tampi cu zumfeknak kan nei
lo. Kan zumnak a puan tuk. Curuangah kan sim zo bangin satan nih duhtawkten in
bum thei pang ding. A duh vekin a hmang hngai thei ding. Cumi cu zumtu diktak
cun zumfeknak thawn ralringten nung ringring ding a ṭul
ngaingai. Thlemnak le bumnak dung kan thlun pang lo ding a thupi zet. Cuticun
satan in meiling bangtuk a simi thal ih in kah tik ah cuih zumfeknak thirphaw
cun kan hmit thei ding a si.
5. Rundamnak (Lukhuh)
Paul in, “Zumnak
le duhdawtnak cu ṭaangphaw ai-ah hmangin kan
ruahsanmi rundamnak cu thirlukhuh ai-ah hmang uhsi”, tiah 1 Thessalon 5:8 ah a
sim. Efesa 6:17 sung khalah, “Cule lukhuh ai-ah rundamnak kha lak uhla…” tiah a
simmi kan hmu.
Baibal
Ca Thianghlim ih in zirhmi le a duh bikmi cu Pathian ih sersiammi minung zate’n
rundamnak kan co thluh theinak ding hi a si. Paul in Timote hnenah hitin a sim:
“...cule mi hmuahhmuah thutak thei hai sehla, rundammi si hai seh ti a duhtu,
in Rundamtu Pathian a lung a awi ding” (1 Tim. 2:3-4). Curuangah duhdawtmi unau
pawl, Pathian thutak kan co ngah ih rundammi kan si tikah Anung Pathian a
lungawi. Rundamnak co zomi cun kan nun hi Pathian uk ter ringring ding a ṭul.
Pathian ih ukmi nun ah kan nunpi thei asile Khrih vekih nungtu kan si thei ding.
Cutiih kan nung theinak dingah Jesuh Khrih cu Kalvari thinglamtah parah a
thiisen a thlet, thihnak tuar in kan nunnak in leisuak zo a si, timi hi kan
theifiang a ṭul. Kan cohlang a ṭul.
Rom uknak san
laiah Rom ralkap pawlih khummi lukhuh cu thir lole dar thawn tuahmi a si
ruangah a fek zet. Cuih lukhuh sunglam ah puan nemte thawn an tuam ṭheu. Curuangah reipi khum theih khal a si. ‘Lu’ timi
cu minung nunnak ah a thupi zet ruangah ṭhate’n
kilveng a ṭul. Kan ‘lu’ kan tuahmawh ngah ahcun
kan tluk, kan ril mai ko ding. Vansiat ahcun kan aa theiih thihnak tiang in
thlenpi thei a si.
Cubangtuk ṭhianṭhiam in zumtu
pawlih kan nunnak khalah rundamnak kan co ngah fel lo ahcun ṭihnungza a si. Rundam cia zomi kan sinak kan tep
taktak lawngah ziangkim a famkim thei. Cuih rundamnak cu Pathian in kan hrangah
in timtuah sak zo ih Jesuh Khrih thawngin a famkim ṭheh
zo. Rundamnak kan co ngah theinak dingah kanmah ih tuahmi zianghman a tel lo.
Pathian ih zaangfahnak liolio in a si. Cumi cu zumnak in kan cohlang thei a si
(Efe. 2:8-9). Kanmai’ tuahṭhatnak zianghman a
tel lo. “Jesuh Khrih cu keimah i rundamtu le ka Bawipa a si”, tiah kan thinlung
sungin kan cohlang ih kan zum ahcun rundammi kan si zo. Leitlun ralkap hrangah
“Lukhuh” hi a thupi zet bangin zumtu hrangah “Rundamnak” co ngah hi a thupi
ngaingai a si.
Duhdawtmi
casiartu, nangteh rundamnak ziang a si ti na fiang zo maw? Cuih rundamnak na
co-ngah zo maw? Nangmah le nangmah cekfel caan a cu tuk zo...
6. Pathian Ṭongkam (Ralnam)
Thlarau ralnam
timi cu Pathian ṭongkam (thu) a si. Ralkap
pakhat cu ralnam thawn ral a do, amah le amah a humhim aw. Ralnam lole
hriamhrei a neih lo cun ziangtin a ral a neh thei ding? A ral nehnak cu a
ralnam lole hriamhrei ṭha a hmanmi parah a um a
si. Thlarau cu zumtui' nun sungah a um tikah satan lam a ṭangtu pawl kha thlarau ralnam a simi Pathian ṭongkam thawn a do hngai. Thimnak neh in tleunak a
suah ter. Misual pawl an sualnak an hmu ih siirnak thinlung nei in
lungthlengnak a nei tertu cu Pathian ṭongkam
ruangah a si. Natnak a phunphun khal Pathian ṭongkam
in a dam ter.
Hebru cangantu
in, “Pathian ih thu cu a nung ih a cak fawn. Kaphnih ih a hriammi raalnam
hnakin a hriam sawn. Nunnak le thlarau an ton awknak le hlikhlok le thlik an
peh awknak tiang a suntlang thei a si. Milai thinlung ih duhnak le ruahnak tla
a thei thluh a si”, tiah Pathian ṭongkam ih
huham cahzia a simmi kan hmu thei (Heb. 4:12). Curuangah Pathian ṭongkam bangin nung in kan pitling theinak dingah
thlarau ralnam keng ringring a ṭul. Cuih thlarau
ih pekmi ralnam ai-ah Pathian ṭongkam lawngin
ziangkim a neh thluh thei. Midang khal nei thei ve dingin zem sin a ṭul. Ziangtik lai khalah Pathian ṭongkam in satan a neh ringring timi hi kan cingken
ding a thupi zet.
Thunetnak
Duhdawtmi zumtu
u le nau pawl, kan ral satan thawn ral kan do tikah “Pathian ih Ralthuam Kim”
hruk in ral ṭhazet in kan do ding a thupi. Cuih
tlunah satan ral kan do tikah cat bang loin thlacam a ṭul
(Efe. 6:18; 1 Thess. 5:17). Thlarau ral donak ah thlacamnak tel lo cun
zianghman a cangsuak thei hrimhrim lo ding. Thlacamnak hi zumtu pawl hrangah ralnam
hriamhrei ṭhabik le huham neibik a si. Kan
thinlung sungah Pathian ṭongkam cu caam ter
ringring in thlacamnak thawn kan do ahcun ziangtluk ih a hraangzetmi ral khal
kan neh thei ding. Paul in cuih Pathian thu cu ralṭha
zet ih a sim ringring thei dingah thlacam sak dingah a dil.
Tuih ni Kawhhran
pawl khalin Pathian thu a phuangtu le ramthar a nortu pawl hrangah thlacamnak
neih sak ringring a ṭul. Catbang loin thlaza
camsak ringring a ṭul. Kanmah le pumpak hrang
khalah Pathian thawn pehzom nun neiin thlacam ringring kan ṭul. Zumtu kan zate'n “Pathian ih Ralthuam Kim” kha
hruk ringring phah in thuthangṭha hrangah
thlacam nun neitu si cio ding hi a thupi ngaingai. Rundam cia zumtu kan zate'n
thuthangṭha karhzai sinnak ding hrangah “Pathian
ih ralthuam kim” kha hruk ringring uhsi. Cutin satan ral cu ziang siar loin kan
do asile nehtu kan sinak a lang thei ding. Pathian ih ralthuam kim hrukin nehtu
kan sinak langter uhsi.
Casiartu nan
zate parah Pathian in thluasuah tampi in lo burh cio hram seh! Amen.
Duhdawtnak
thawn,
Rev. Dr. CJ Hrang Hmung
Philippine
Christian University, Manila.
No comments:
Post a Comment